بهترين زنان اهل بهشت چهارنفرند: خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمّد صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم و آسيه زن فرعون و مريم دختر عمران.1

چهار زن سرور زنانِ زمان خويشند: مريم دختر عمران، آسيه دختر مزاحم و خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمّد و بهترين آنها فاطمه است.2
اي خديجه، در حق خود جز نيكي گمان مبر كه خداوند بزرگ بارها با ملايك خود به تو مباهات مي‏كند.3

سخنان دانشمندان درباره خديجه
زبير بن بكّار گفته است: خديجه، در عصر جاهليّت «طاهره» خوانده مي‏شد.
هشام بن محمّد: رسول خدا خديجه را دوست داشت و به او احترام مي‏گذارد و در بعضي كارها با او مشورت مي‏كرد. او وزير صدق و راستي بود و نخستين زني است كه به پيامبر ايمان آورد و پيامبر تا وقتي‏كه خديجه زنده بود، هرگز همسر ديگري برنگزيد. تمام فرزندانش بجز ابراهيم از خديجه بودند.4
رسول خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم فرموده است:
سميّه قرّاعه گفته است: تاريخ در مقابل عظمت حضرت خديجه سر فرود مي‏آورد و در برابرش متواضعانه و دست بسته مي‏ايستد.

دارنده مال و جمال و كمال
دكتر علي ابراهيم حسن، پژوهشگر جهان عرب، درباره مقام حضرت خديجه مي‏نويسد: «اگر بخواهيم همسري نمونه، با اخلاص، پاك دامن، موقّر و خردمند را نام ببريم، والاتر از خديجه، همسر پيامبراسلام صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ، نخواهيم يافت؛ بانويي بس خردمند كه هم عصر جاهليت، و هم اسلام را درك كرد و در هر دو دوره از منزلتي والا بهره‏مند بود؛ تا جايي كه در عصر جاهليت طاهره ناميده مي‏شد و مال و جمال و كمال را در يك جا جمع كرده بود و اين ويژگي‏ها هرگاه در يك زن جمع شود ـ كه معمولاً اين اتفاق كم پيش مي‏آيد ـ نشان دهنده عظمت و بلندي مقام وي خواهد بود».5

تولد يگانه خلقت
وقتي زمان تولّد فاطمه‏زهرا عليها‏السلام مي‏رسد، خديجه كبري از زنان قريش مي‏خواهد تا او را ياري كنند. زنان تقاضايش را رد كردند و گفتند تو حرفمان را نشنيدي و با يتيم عبداللّه‏ ازدواج كردي و تمام ثروتت را به او بخشيدي؛ غافل از اين‏كه آنان سعادت ياري خديجه و شركت در تولد بهترين زنان عالم را نداشتند. خداوند مقرر كرده بود كه چهار زن از بهشت از بهترين زنان عالم همراه با فرشتگان به ياري او بيايند و دل رنجور خديجه را شاد كنند و در تولّد گل سرسبد زنان عالم؛ خديجه را ياري نمايند.

سال غم و اندوه
در سال دهم بعثت حضرت خديجه كبري از شدت ضعف و ناراحتي در شعب ابي‏طالب پيامبر را تنها مي‏گذارد. حضرت خديجه، در فاصله سي يا سي و پنج روز پس از رحلت عموي پيامبر، ابوطالب، از دنيا مي‏رود و بدين ترتيب، هر دو يار رسول‏خدا، او را تنها مي‏گذارند6. پيامبر در غم از دست دادن ايشان آن سال را «عام الحزن» يعني سال اندوه نام نهاد. رحلت اين بانوي بزرگوار را به تمامي مسلمانان جهان تسليت مي‏گوييم.

منزلت حضرت خديجه نزد پيامبر صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم
پيامبر پس از خديجه تا آخر عمر خديجه را فراموش نكرد و هر از چند گاهي از او تقدير و تمجيد مي‏كرد. عايشه گفته است: «رسول خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم از خانه بيرون نمي‏رفت مگر اين كه به نوعي از خديجه ياد مي‏كرد و از وي به نيكي ستايش مي‏نمود. روزي او را به ياد آورد. رشك و حسد وجودم را فرا گرفت. گفتم آيا او بيش از يك پيرزن بود؟ خداوند زن بهتري به تو عطا فرموده است. پيغمبر خشمگين شد. آن گاه فرمود: سوگند به خدا، پروردگار بهتر از او را به من نداد. او به من ايمان آورد در هنگامي كه مردمان به من كفر مي‏ورزيدند. و از او به من فرزنداني عطا كرد در حالي كه مرا از فرزندانِ ديگر زنان محروم نمود». عايشه گفت: «با خود گفتم ديگر هرگز خديجه را به بدي ياد نخواهم كرد».7


بانوي عرب
خديجه بنت خويلد زني بود داراي نام و مورد احترام همه قبيله خويش. در زماني كه دختران را زنده به گور مي‏كردند، و بيشتر زنان بردگاني بيش نبودند، در دوران تاريك جاهليّت اعراب، خديجه توانست با اخلاق نيك و بزرگواري و بزرگ‏منشي، و از سويي ثروت فراوان، در ميان زنان قريش و ديگر قبايل برتري يابد؛ آن گونه كه او را «ملكه عرب» و «سيده بطحا»8 لقب داده بودند؛ زني انديشمند و فهيم كه لياقت همسري با گل سرسبد پيامبران، حضرت محمد صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ، و مادري سرور زنان عالم، حضرت فاطمه زهرا عليها‏السلام را دارا بود. همسري فداكار و عفيف كه در راه محبت پيامبر از همه‏كس و همه‏چيز خود گذشت و همه امكانات و توانمندي‏هاي خود را وقف پيامبر اسلام و مكتب او كرد.


يوسف حجاز
اي خديجه، تو نشان دادي كه مي‏توان در ميان همه تاريكي‏ها و جهالت‏ها درخشيد. به ما آموختي كه مي‏شود در تاريكي‏ها پرنور بود. مي‏توان چون شمع تمام هستي خود را در طَبَق اخلاص نهاد و سوخت و به ديگران روشنايي داد. به ما ياد دادي كه دل مي‏تواند پر از نور هدايت شود، هرچند گرداگرد انسان را پلشتي و پليدي فرا گرفته باشد؛ مي‏توانيم دل به كالاي بي‏ارزش دنيا نسپريم، و هرچند ثروتمندترين مردم باشيم، اسير مال‏اندوزي و مال‏پرستي نشويم. تو دنياي بي‏ارزش را بخشيدي و يوسف زيباي حجاز را از آنِ خويش ساختي.


اوّلين بانوي مسلمان
حضرت خديجه عليها‏السلام اوّلين بانويي است كه دعوت رسول حق را لبيك گفت و به پيام آسماني او پاسخ مثبت داد و در كنار رسول‏خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم با همه توان ايستاد و پايداري كرد. در همان زمان كه پيامبرگرامي‏اسلام صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم از آزار كوردلان رنج مي‏برد، در كنارش كسي بود كه خاطر او را شاد و كام او را شيرين مي‏كرد و از بار گران اندوهش مي‏كاست. همان بانوي گران‏قدر و ارجمندي كه شريك زندگي و ياور محمّد صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم بود.

درگذشت خديجه عليها‏السلام
حضرت خديجه عليها‏السلام همسر باوفاي پيامبرخدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم پس از گذشت 25 سال زندگي سراسر مهر و گذشت و وفا، در سال دهم هجرت پيامبرخدا را تنها گذاشت و به سوي جهان ابدي بال گشود. پيامبرخدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم هنگام تدفين وي، خود به درون قبر خديجه رفتند و با دستان مهربان خود خديجه را به خاك سپردند. پيامبر پس از عروج ملكوتي يار و مونس خود بسيار غمناك بود.

گل زيباي بهشت
اي خديجه گل زيباي بهشت بانوي اعظم و والاي بهشت
تو كه در بين زنان ممتازي با رسول قُرَشي هم‏رازي
به جلال و به شرف يكتايي مادر فاطمه زهرايي
فرد اول تويي از خيل زنان كه بياورد به احمد ايمان
ثروت و مال تو و تيغ علي اعتبار تو و تبليغ علي
هر دو شد رونق دين اسلام به عليّ و تو، زما باد سلام
دَم جان دادن خود دُر سُفتي در وصايا به پيمبر گفتي
به ره عشق منم مدهوشت كفنم كن به رداي دوشت9

از همه مي‏بُرد و به تو مي‏پيوندد
حضرت خديجه بعد از ازدواج با پيامبر از سوي تمام زنان و خويشان طرد شده بود به او سلام نمي‏كردند و جواب سلام او را نمي‏دادند. زنان مكّه جاهلانه او را ملامت مي‏كردند كه با وجود جاه و مال و مقام همسر يتيمِ عبداللّه‏ شده است. حضرت خديجه بي‏توجّه به همه اين ملامت‏ها تنها دغدغه خاطرش اين بود كه نكند اين سخنان ياوه موجب رنجش خاطر بهترين مخلوق خدا و همسر مهربانش شود.

آرامش جان رسول
يكي از موهباتي كه خدا به انسان مي‏دهد داشتن همسري مهربان و صبور است و خديجه موهبت خدا به پيغمبر بود او پاسدار آرامش و آسايش خانه رسول‏خدا بود.
زخم‏هاي جسم و جان همسر را التيام مي‏بخشيد و اسباب آرامش جان پيغمبرخدا را فراهم مي‏كرد و او را در به جاي آوردن وظيفه خطيرش ـ كه همانا روشن كردن چراغ هدايت مردم بود ـ ياري مي‏داد.

بانوي اول اسلام
خديجه عليها‏السلام افتخار و شايستگي اين را داشت كه بانوي اول اسلام باشد. در آن جوّ دهشت‏زاي جاهليت چراغ هدايت و ايمان در ضمير خديجه عليها‏السلام روشن بود. خديجه اوّلين كسي بود كه به پيامبري محمّد صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم و به يگانگي خداي محمد صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ايمان آورد. هنگامي كه رسول‏خدا از غارحراء به خانه خديجه عليها‏السلام آمد، از او پرسيد: اي محمّد، اين چه نوري است كه در تو مشاهده مي‏كنم؟» پيامبر گفت: «اين نور پيغمبري است. بگو لااله‏الااللّه‏ محمدا رسول‏الله». خديجه عليها‏السلام گفت: سال‏هاست كه از پيغمبري تو خبر دارم. سپس شهادتين گفت و به آن‏حضرت ايمان آورد.

مجاهد در راه خدا
بعد از مبعوث شدن پيامبرخدا و شروع مبارزه مخفيانه و آشكارا با سياهي جهل، خديجه هميشه بسان ياوري مهربان و همسري دل‏سوز در كنار پيام‏آور مهر و راستي بود. همسر رسول‏اللّه‏ مجاهد در راه معبود بود و همسر خويش را در به انجام رساندن رسالت خطيرش كه ـ جهاد در راه حق و راستي است ـ ياري مي‏داد و در اين راه‏دشوار از هيچ كاري فروگذار نكرد. او هميشه به زره ايمان مجهّز بود و طوفان سختي‏ها او را هرگز از پاي در نياورد و ذرّه‏اي از اعتقاد و ايمان راسخش كم نكرد.

سرمشق زنان عالم
اسلام نه تنها راهِ درست زيستن را به بشر مي‏آموزد، بلكه در مكتب اسلام انسان‏هايي تربيت مي‏شوند كه تجسّم آموزه‏هاي ناب اسلامي هستند. خديجه اوّلين نماد زن مسلمان است؛ زن مسلماني كه مزيّن به تمام صفات والاي انساني است. خديجه عليها‏السلام بانوي صبور، فهيم، مهربان، دل‏سوز، مؤمن و مقيّد بود و به‏جاست رهروان راه اسلام، و به ويژه بانوان مسلمان، وي را سرلوحه زندگي و خط مشي خويش قرار دهند.

سخني چند در مورد خديجه عليها‏السلام
خديجه كيست؟
پدر او خُوَيلد بن اسد و مادر او فاطمه دختر زائده است. تولّد حضرت خديجه عليها‏السلام سال 68 پيش از هجرت است. ازدواج مبارك خديجه با وجود مبارك و نازنين حضرت محمّد صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم هنگامي بود كه 25 سال از عمر شريف پيامبر صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم و چهل سال از عمر حضرت خديجه عليها‏السلام مي‏گذشت. او از لحاظ نسب از همه زنان پيغمبر صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم به پيغمبر نزديك‏تر است. او در ماه رمضان سال دهم بعثت و اندكي پس از وفات حضرت ابوطالب درگذشت. پيغمبر او را در «حجون» دفن كرد و خود او را در قبر گذاشت.10

اسلامِ خديجه عليها‏السلام
سخن از اسلامِ خديجه، سخن گفتن از آغاز رسالت و بامداد اسلام است. همه امت اتفاق‏نظر دارند كه خديجه اولين بانويي است كه اسلام آورده است. ابويحيي‏بن‏عفيف گفته است: در جاهليت به مكه و به نزد عباس‏بن‏عبدالمطلب آمدم. نزد او نشسته بودم كه جواني آمد و چشم به آسمان افكند و آن‏گاه رو به كعبه ايستاد. پس از اندكي پسر بچه‏اي آمد و در طرف راست او ايستاد. پس از اندكي زني آمد و پشت آن دو ايستاد. آن جوان و آن پسر بچّه و آن زن هر سه با هم به ركوع و سجود پرداختند. من گفتم اي عبّاس، اين امري عظيم است. عبّاس گفت آري. آيا مي‏داني اين جوان كيست؟ گفتم: نه. گفت: اين محمّد بن عبداللّه‏ پسر برادر من است و اين پسر بچّه علي پسر برادر من است و اين خديجه همسر محمّد است.11

بردباري در سوگ فرزند
در كتاب شريف كافي از امام باقر عليه‏السلام نقل شده كه چون قاسم فرزند رسول‏خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ، از دنيا رفت خديجه گريه مي‏كرد. رسول‏خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم فرمودند: چرا گريه مي‏كني؟ عرض كرد دانه مرواريد گران‏بهايي بود كه از دستم رفت! رسول‏خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم فرمود: اي خديجه آيا دوست نمي‏داري روز قيامت شود او را ببيني كه بر در بهشت ايستاده و چون نظرش بر تو افتد، دست تو را بگيرد و داخل بهشت گرداند و تو را در پاكيزه‏ترين منزل‏ها جاي دهد؟ خديجه عليها‏السلام عرض كرد: اين براي من است يا براي هر بنده مؤمني؟ فرمودند: براي هر بنده مؤمن است كه صبر كند و نيّت خود را براي خدا خالص گرداند. خداوندْ حكيم‏تر و كريم‏تر از اين است كه ميوه دل بنده مؤمن را بگيرد و با وجود اين او را عذاب كند.12

خديجه در آخرين لحظات
رسول‏اكرم صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم به سادگي نمي‏توانست خبر دل‏خراش درگذشت خديجه را بپذيرد. او به اين ترتيب، انساني را از كف مي‏داد كه عالي‏ترين نمونه وفا و فداكاري و صفا و مهر بود. آخرين سخن خديجه عليها‏السلام ، به هنگامي كه بر بستر مرگ خفته بود، از رنج‏هايي كه در راه پيامبر صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ديده بود كم ارج‏تر نبود. لحظه‏اي كه آثار مرگ در چهره او نمايان گشت، به پيامبر صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم چنين مي‏گويد: «اي رسول خدا، من در حق تو كوتاهي كردم و آنچه شايسته تو بود، انجام ندادم. از من درگذر. اگر اكنون دل در طلب چيزي داشته باشم، خشنودي توست». اين كلمات بر لبان پاكش مي‏لغزد، و آخرين نفس‏هايش را با خشوع و ايمان برمي‏آورد. خدا، خديجه را رحمت كند كه براي عقيده و رسالتش كوشش كرد.13

خديجه بنت خويلد، بانوي گرانقدر عرب
خديجه بنت خويلد ـ عزيزترين و محبوب‏ترين زنان جهان اسلام است او ايمان و علم و تقوا را به هم آميخت و با اين حال به همسري بزرگ‏ترين منجي عالم انسانيت مفتخر گرديد. خديجه در زيبايي و وقار و ادب و رسوم زندگي در حد كمال بوده است. دوري گزيدنِ زنان مكه از خديجه در هنگام انتخاب محمدامين صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ، بهترين دليل فكر عالي و همّت بلند و دورانديشي و عزّت نفس او بود كه حقيقت را بر همه چيز ترجيح داد. خديجه در راه عقيده و ايمان خويش هرچه داشت داد و دنيا و متاع آن را در راه دوست صرف كرد.

سخن عبدالملك بن هشام درباره خديجه عليها‏السلام
عبدالملك بن هشام گفته است: خديجه دختر خويلد به پيامبر صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم ايمان آورد و پيامبرش را تصديق كرد. پروردگار بدين امر بار اندوه را از پيامبرش سبك كرد و پيغمبر سخن ناخوشايند و تكذيبي كه او را غمگين كند نشنيد مگر اين‏كه خداوند آن را به وجود حضرت خديجه عليها‏السلام برطرف ساخت.14

ازدواج خديجه عليها‏السلام
خديجه دختر خويلد كه زني تجارت‏پيشه بود و مردان را براي بازرگاني اجير مي‏كرد، چون از راست‏گويي و امانت‏داري رسول‏اكرم صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم خبر يافت، كسي را نزد وي فرستاد و به او پيشنهاد كرد كه با سرمايه خديجه و همراه غلام وي، مَيْسَره، براي تجارت رهسپار شام شود رسول خدا پذيرفت و با ميسره رهسپار شام شد و چون به بُصْري رسيد، راهب مسيحي ايشان را ديد و ميسره را به پيامبري او مژده داد. ميسره نيز در اين سفر كراماتي را از رسول خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم مشاهده كرد. چون به مكه بازگشت آنچه را خود ديده بود و از راهب شنيده بود، به خديجه عليها‏السلام گفت و او را آگاه ساخت. خديجه هم به ازدواج با رسول‏خدا صلي‏ الله ‏عليه ‏و‏آله ‏وسلم رغبت نمود و در پي رسول‏خدا فرستاد و علاقه ‏مندي خويش را به ازدواج با وي اظهار داشت. رسول‏خدا نيز با عموهاي خويش مشورت كرد و با عموي خود حمزه نزد خويلد پدر خديجه رفت و خديجه را خواستگاري كرد.15

پاورقيها:

1. الاستيعاب، ج 2، ص 720.

 
11. خصائص اميرالمؤمنين، ص 45.
 
12. زندگاني حضرت زهرا عليها‏السلام ، ص 117.
 
15. مروج‏الذهب، ج 2، ص 278.
 
13. محمدعلي بحرالعلوم، همگام با پيامبر، ص 118.
 
14. دكتر فيروز حريرچي، زنان بزرگ اسلام، ص 30.
 
10. دكتر حريرچي، خديجه عليها‏السلام ، ص 10.
 
2. ذخائر العقبي، ص 44.
 
3. منتهي‏الامال، ص 247.
 
4. تذكرة الخواص، ص 312.
 
5. خديجه (به نقل از: نساء لهن في تاريخ الاسلامي نصيب، صص 21 و 23.
 
6. منتهي الامال.
 
7. الاصابة، ج 4، ص 275.
 
8. ترجمه خصائص الزينبياه، ص 164.
 
9. محمود سيفي شيرازي، لب تشنگان عشق، ص 47.



احاديثي از پيامبر درباره حضرت خديجه عليها‏السلام فهيمه صمدي، زهرا خنيفرزاده، ليلا سالمي

#وب_سایت_تخصصی_حضرت_خدیجه
#ام_المومنین
#اول_بانوی_مسلمان
#ond[i]

(البته به نقل اهل تسنن) 9 شوّال سال 28 قبل از هجرت، روزي بود كه پيامبر اكرم(صلوات الله علیه و آله) خديجه كبرا(سلام الله علیها) آن بانوي بزرگ را به همسري گرفت.  بي ترديد روز مباركي براي امت اسلامي و مبدأ بركات بسيار بود. آنچه مي خوانيد نگاهي كوتاه است به روابط عاطفي ميان پيامبر(صلوات الله علیه و آله) و خديجه(سلام الله علیها) كه اشاره اي نيز به مقدمات اين ازدواج دارد.

 زندگي مشترك پيامبر(صلوات الله علیه و آله) و خديجه(سلام الله علیها) درس آموز تمام مردان و زناني است كه جوياي سعادت در زندگي خود هستند. عدم دلبستگي خديجه به سيم و زر دنيا وتوجه به امور معنوي، عشق و علاقه به پيامبر(صلوات الله علیه و آله)، عطوفت و مهرباني متقابل رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) و خديجه(سلام الله علیها)، ايثار و وفاداري نسبت به يكديگر، همه و همه درسهاي آموزنده اي است براي جويندگان سعادت.

شخصيت حضرت خديجه(سلام الله علیها)
خديجه را نبايد تنها يك بانوي سرمايه دار دانست. كه شتران حامل مال التجاره را به مناطق مختلف مي فرستاد، و سودهاي كلان بدست مي آورد، بلكه وي به عنوان يك شخصيت معنوي، عفيف، پاكدامن و ايثارگر، داراي شناخت و فكر بلند و تيزبين مطرح بود.
اين بانوي بزرگ، حتي در دوران جاهليت، كه پاكدامني جايگاهي نداشت، به دليل عفّت و دامن پاكش، طاهره ناميده مي شد. «و كانت تُدعي في الجاهلّية بالطّاهره لشدّة عفافها و صيانتها».(1)

خديجه آنچنان بر بلنداي معنويت صعود كرده است كه پيامبر خدا(صلوات الله علیه و آله) به كمال وي شهادت داده و فرموده است: «كمل من الرجال كثير و لم يكمل من النساء الاّ أربع: آسية بنت مزاحم امرأة فرعون، و مريم بنت عمران، و خديجة بنت خويلد، و فاطمة بنت محمد(صلوات الله علیه و آله)».(2)

مردان بسياري قلّه كمال را فتح نموده اند، ولي از زنان، چهار نفر به اين قلّه دست پيدا كرده اند:
آسيه دختر مزاحم و همسر فرعون، مريم دختر عمران، خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمد(صلوات الله علیه و آله).
اين بانوي بامعرفت، آنچنان حقيقت شناس و تيزبين است كه در ميان همه مردان و زنان عصر بعثت، اولين فردي است كه نبوت رسول خدا را تصديق مي كند، و مدال پرافتخار ايمان را بدست مي آورد.(3)
خديجه از بهترين زنان بهشت و برگزيده خداوند تبارك و تعالي است.(4)
مقام اين بانوي بزرگ به اندازه اي رفيع است كه پيامبر خدا(صلوات الله علیه و آله) خطاب به وي فرمودند: «يا خديجة انّ اللّه عزّ و جلّ ليباهي بكِ كرام ملائكته كلُّ يومٍ مرارا».(5)
خديجه! خداوند عز و جل روزي چندين بار به عظمت تو در نزد ملائكه مقربش مباهات مي كند.
و در مورد ديگر نيز فرموده است: «قال جبرئيل: هذه خديجة فاقرء عليهاالسلام من ربّها و منّي و بشّرها بيت في الجّنة»(6). سلام خداوند و مرا به خديجه ابلاغ كن و مژده خانه اي در بهشت را به او بده.
زمينه ازدواج با رسول خدا(صلوات الله علیه و آله)
خديجه از پيش مانند ساير مردم، محمد(صلوات الله علیه و آله) عزيز قريش را به عنوان فردي امين و درستكار مي شناخت. بر همين اساس از حضرتش دعوت كرد تا مسؤوليت يكي از كاروانهاي تجارتي وي را بپذيرد، و شايد هم مي خواست شخص مورد علاقه خود را به دقت بيازمايد. به هر حال، محمد(صلوات الله علیه و آله) مسؤوليت كاروان را پذيرفت. خديجه هم غلام مورد اعتماد خود مَيْسره را همراه حضرتش نمود، تا هم كمك كارش باشد، و هم هنگام بازگشت گزارش سفر را از وي دريافت كند.

علايم نبوت در سفر تجارت
در بازگشت كاروان تجاري، آن چيزي كه بيشتر از خير و بركت و سود تجارت اين سفر، به سرپرستي محمد(صلوات الله علیه و آله)، نظر خديجه را به خود جلب نمود، گزارش دل انگيز ميسره بود:
... در بين راه به صومعه راهبي رسيديم. امين كاروان زير سايه درختي كه نزديك صومعه بود قرار گرفت، راهب صومعه آمد و پرسيد: اين شخص چه كسي است كه زير اين درخت آرميده است؟
گفتم: مردي از قريش، از اهل حرم.
گفت: تا كنون جز پيامبران خدا كسي زير اين درخت قرار نگرفته است!!
خديجه بسيار متعجب شد و تشنه شنيدن سخنان ميسره، كه وي اضافه كرد و گفت:
در بين راه هوا به شدت گرم بود، ناگهان دو فرشته را ديدم كه آمده اند و بر سر امير كاروان سايه افكنده اند و او زير سايه فرشتگان حركت مي كرد.(7)
اين گزارش، آنچنان قلب خديجه را از عشق به رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) آكنده نمود كه بلافاصله خود را به عموي دانشمند خويش، ورقة بن نوفل رسانيد، و جريان را با وي در ميان گذاشت.
ورقة بن نوفل گفت: اگر اين گزارش ميسره درست باشد، محمد(صلوات الله علیه و آله) همان پيامبري است كه بعثتش به اين امت وعده داده شده است، و من اوصاف وي را در كتابها خوانده ام.(8)

عشق سرشار خديجه به محمد(صلوات الله علیه و آله)
آن گزارش ميسره، و اين نويد ورقة بن نوفل، چنان طوفاني از محبت محمد(صلوات الله علیه و آله) در دل خديجه ايجاد كرد كه بي صبرانه حضرتش را طلبيد و خطاب به وي چنين گفت:
«يا بن عم، انّي قد رغبت فيك لقرابتك و سطوتك في قومك و امانتك و حسن خلقك و صدق حديثك».(9) اي پسرعمو، به دليل خويشي، شرافت خانوادگي، امانتداري، حسن خلق و راستگويي كه در شما سراغ دارم، به شما اشتياق پيدا كردم.
آنگاه براي ازدواج با پيامبر(صلوات الله علیه و آله) اعلام آمادگي كرد.
اين عمل خديجه نشان دهنده اين است كه وي گرچه از نظر مال و ثروت ممتاز بود، اما دل به امور معنوي داشت. او طالب شخص با كمال بود، نه فرد پولدار.
بر اساس همين ديدگاه بلند بود كه خواستگاراني پولدار چون عقبة بن ابي معيط و صلت بن ابي يهاب، كه هر كدام چهارصد غلام و كنيز داشتند را نپذيرفت(10). اما در برابر شخص باكمالي چون رسول خدا(صلوات الله علیه و آله)، هم خود پيشنهاد ازدواج داد، و هم مهريه را از مال خود
* اين بانوي بزرگ، حتي در دوران جاهليت، كه پاكدامني جايگاهي نداشت، به دليل عفّت و دامن پاكش، طاهره ناميده مي شد.
تعيين كرد. امام صادق(علیه السلام) مي فرمايد: در جلسه خواستگاري، خديجه(سلام الله علیها) وقتي ملاحظه كرد عمويش ورقة بن نوفل در برابر سخنان ابوطالب از عهده پاسخ برنمي آيد، بي درنگ گفت:
«يا عمّاه انّك و ان كنت اولي بنفسي منّي في الشهود، فلست اولي بي من نفسي، قد زوجّتك يا محمد نفسي و المطّهر عليّ في مالي»(11) عموجان ممكن است درمسايل ديگر اختيار مرا داشته باشيد، ولي اينجا اختيار با خود من است. سپس گفت: اي محمد من خودم را به همسري شما درآوردم، و مهر را هم خودم از مال خود قرار مي دهم.
اين كار خديجه عشق غير قابل توصيف وي را نسبت به رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) مي رساند، آن هم عشقي مقدس و معنوي كه وراء همه امور مادي است، عشق به كمال است؛ عشق به صداقت است، عشق به امانت است، عشق به همه خوبيهاست، و در يك كلام عشق به خداست.

اين بانو مي داند كه همه سعادت و خوشبختي در ارتباط با فرستاده خدا است، و لذا در بياني چنين مي گويد: «سَعِدَتْ مَنْ تُكونُ لِمحمّدٍ قرينةً، فانّه يُزيِّنُ صاحِبَه»(12) خوشبختي نصيب زني است كه همسر محمد(صلوات الله علیه و آله) گردد، زيرا محمد براي وي مايه افتخار است.

محبت و علاقه 
اين واقعيت را ابوطالب(علیه السلام) در خطبه عقد چنين بيان كرد: « و له في الخديجة رغبة ولها فيه رغبة»(13) خديجه و محمد هر دو علاقه مند به يكديگر هستند.

* حضرت خديجه: خوشبختي نصيب زني است كه همسر محمد(صلوات الله علیه و آله) گردد، زيرا محمد براي وي مايه افتخار است.
همان گونه كه خديجه نسبت به رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) شناخت پيدا نموده و به حضرتش علاقه مند شده بود، رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) نيز كمالات خديجه(سلام الله علیها) را دريافته و او را شايسته براي همسري خود مي دانست. و لذا با اينكه وي قبلاً دو شوهر ديگر كرده، و از نظر سني بنا به قولي 15 سال از رسول خدا بزرگتر بود(14)او را از هر زن ديگر براي همسري خود مناسبتر ديد، و با وي ازدواج نمود، و او را همواره مورد احترام و تجليل قرار مي داد.
رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) هيچ زني را همتاي خديجه قرار نمي داد «يثني عليها و يفضّلها علي سائر امّهات المؤمنين و يبالغ في تعظيمها»(15). او را ستايش مي كرد و بر ساير همسران خود برتري مي داد و در بزرگداشت و تكريم او تلاش زياد مي نمود.

ادب خديجه در برابر رسول خدا(صلوات الله علیه و آله)
بررسي زندگي مشترك رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) و خديجه(سلام الله علیها) نشان مي دهد كه اين دو شخصيت بزرگ كه الگوي همه انسانهاي باكمال مي باشند، براي يكديگر ارزش خاصي قائل بودند. وي نه تنها مال و ثروت خود را به رخ شوهر كه دستش از مال دنيا تهي بود نمي كشيد، بلكه با افتخار ثروت كلان خود را در اختيار همسر خويش قرار داد. وقتي پيشنهاد ازدواج را به حضرتش داد، حضرت در مقابل اين پيشنهاد فرمود: «يا عم ابنة أنت امرأة ذات مال و أنا فقير لاأملك الاّ ما تجودين به عليّ و ليس مثلك من يرغب في مثلي و أنا أطلب امرأة يكون حالها كحالي و مالها كمالي».
شما بانويي هستيد داراي ثروت و من فردي فقيرم كه چيزي در اختيار ندارم، كسي داراي موقعيت تو رغبت به كسي مثل من پيدا نمي كند، من جوياي همسري ام كه حالش مانند حال خودم و از نظر مالي همتاي خود من باشد.
بانوي باكمال قريش كه شرافت و كمال با ذاتش عجين بود، در پاسخ گفت: «واللّه يا محمد ان كان مالك قليلاً فمالي كثير، و من يسمح لك بنفسه كيف لا يسمح لك بماله، و أنا و مالي و جواري و جميع ما املك بين يديك و في حكمك لا امنعك منه شيئا».

به خدا سوگند اي محمد اگر تو مالي نداري، من ثروت زيادي دارم، و كسي كه خود را در اختيار تو قرار داده است، چگونه مالش در خدمت شما نباشد، من و سرمايه ام، و كنيزانم و آنچه كه در اختيار دارم از آن شماست، و تحت امر شماست و هيچ منعي از طرف من نيست.
آنگاه اشك در چشمانش حلقه زد و گفت:
واللّه ما هب نسيم الشمال
الاّ تذكرت ليالي الوصالي
ولا أضامن نحوكم بارق
الاّ توهمت لطيف الخيال
جور الليالي خصّني بالجفا
منكم و من يأمن جور الليالي
رقوا و جودوا و اعطفو و ارحموا
لا بّد لي منكم علي كل حال(16)
به خدا سوگند هر وزش نسيم، مرا به ياد شبهاي وصال مي اندازد
و چون از سوي (خانه) شما فروغي درخشيدن مي گيرد، مي پندارم كه آن نور شبح و
سايه شما است
درد و جور شبانه اي از (فراق) شما كشيده ام، و چه كسي (دلداده اي ) است كه از جور و رنج شبانه در امان باشد
ترحم و دلسوزي كنيد، و عطوفت به كار گيريد، كه در هر حال مرا گريزي از (دلبستگي) به شما نيست.
ممكن است كسي گمان كند، اين ادب و احترام خديجه آن هم نسبت به شوهري چون رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) يك امر عادي و طبيعي است، در حالي كه با اندك توجهي مي شود دريافت كه
* اين گزارش، آنچنان قلب خديجه را از عشق به رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) آكنده نمود كه بلافاصله خود را به عموي دانشمند خويش، ورقة بن نوفل رسانيد، و جريان را با وي در ميان گذاشت.
ادب خديجه نسبت به شوهر عزيزش، فراتر از ادب يك زن در برابر شوهر است.

وي از آن جهت كه شخصيت رسول خدا را شناخته، و رفعت مكان وي را درك كرده است، اين گونه محترمانه برخورد مي كند.
اين ادب و احترام، حتي قبل از ازدواج نيز از اين بانو نسبت به عزيز قريش ديده مي شود. خديجه هنگامي كه از امين قريش براي سرپرستي كاروان تجارتي استفاده مي كند، به دو غلام خود، ميسره و ناصح مي گويد: «اعلما قد ارسلت اليكما امينا علي اموالي و انه امير قريش و سيّدها، فلا يدٌ علي يده، فان باع لايمنع، و ان ترك لا يؤمر، فليكن كلامكما بلطف و أدب و لا يعلوا كلامكما علي كلامه».
من اميني بر اموال خود گماشتم، همو كه امير بزرگ قريش است، دستي بالاي دست او نيست. اگر تصميم بر فروش متاعي بگيرد، نبايد كسي مانع شود. اگر تصميم گرفت چيزي نفروشد، كسي حق ندارد دستوري به او بدهد. شما موظفيد با لطف و ادب با وي سخن بگوييد، و بالاي حرف او حرفي نزنيد.
قدرداني رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) از خديجه(سلام الله علیها)
اگر خديجه نسبت به همسر گرامي خود اين گونه رعايت ادب و احترام مي كند، رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) نيز از خديجه به نحو شايسته اي قدرداني مي نمايد، و براي خديجه احترام خاصي قائل مي شود، كه در اينجا به نمونه هايي از آن اشاره مي شود.
رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) در زندگي، خود با رأي و نظر خديجه مخالفت نمي نمود. مثلاً وقتي ابوالعاص، پسر خواهر خديجه، زينب، دختر رسول خدا را خواستگاري نمود، «فسألت خديجة رسول اللّه (صلوات الله علیه و آله) ان يزوّجه و كان رسول اللّه لا يخالفها»، خديجه از رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) خواست كه زينب را به وي تزويج كند، و رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) پيشنهاد وي را پذيرفت
* به خدا سوگند هر وزش نسيم، مرا به ياد شبهاي وصال مي اندازد
و چون از سوي (خانه) شما فروغي درخشيدن مي گيرد، مي پندارم كه آن نور شبح و سايه شما است
درد و جور شبانه اي از (فراق) شما كشيده ام، و چه كسي (دلداده اي ) است كه از جور و رنج شبانه در امان باشد
چون رويّه حضرت بر اين بود كه مخالفت خديجه نمي نمود.(18)

رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) آن چنان به خديجه محبت داشت و قدردان بود كه قبل از خديجه همسري اختيار ننموده و تا خديجه زنده بود نيز همسري اختيار نكرد.(19)
اين قدرداني رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) نسبت به خديجه تنها به زمان حيات او خلاصه نمي شد، بلكه پس از مرگ وي نيز همواره او را ياد مي كرد و از وي تجليل به عمل مي آورد. با آنكه همسران ديگري داشت هر وقت به ياد خديجه مي افتاد از وي به خوبي ياد مي كرد و گريه مي نمود.

روزي عايشه گفت: اي رسول خدا، چقدر از خديجه ياد مي كنيد! خديجه پيرزني بود از دست شما رفت، خدا بهتر از خديجه را به شما عنايت كرده است!!
رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) برآشفته گشت و فرمود: «صدّقتني اذ كذبتم و آمنت بي اذ كفرتم و ولدت لي اذ عقمتم»(20). او زماني نبوت مرا تصديق كرد كه شما مرا تكذيب مي نموديد. به من ايمان آورد، شما كافر بوديد. وي مادر فرزندان من است، در حالي كه شما چنين نيستيد.
* قدرداني رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) نسبت به خديجه تنها به زمان حيات او خلاصه نمي شد، بلكه پس از مرگ وي نيز همواره او را ياد مي كرد و از وي تجليل به
عمل مي آورد.

عايشه مي گويد: من بعد از اين با ذكر خير خديجه خود را نزد پيامبر(صلوات الله علیه و آله) عزيز مي كردم!
عشق و عاطفه رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) به همسر باكمالش به حدّي رسيده بود كه دوستان خديجه نيز از آن بهره مند بودند.
عايشه مي گويد: پيرزني وارد بر رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) شد، و از سوي حضرت مورد احترام خاصي واقع شد. پيرزن كه از محضر رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) خارج شد، پرسيدم: اين زن چه كسي بود كه اين گونه مورد الطاف شما واقع شد؟
رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) فرمود: اين زن از دوستان خديجه است. وقتي خديجه زنده بود، زياد نزد ما مي آمد.(21)
اينها همه به خاطر شخصيت والاي خديجه(سلام الله علیها) و فداكاريهاي آن بانوي بزرگ بود. خديجه اي كه داخل خانه پيامبر(صلوات الله علیه و آله) پناه آن حضرت به حساب مي آمد و تمام ناراحتيها و شكنجه هاي جسمي و روحي وارده از سوي قريش را با عواطف غير قابل وصف خود، جبران مي نمود.
خديجه اي كه مادر فرزندانش، يعني: قاسم، طاهر، طيب، زينب، رقيّه و ام كلثوم بود، و از همه مهمتر مادر ام الائمه زهراي مرضيه(سلام اللّه عليها) بود، كه اگر هيچ افتخاري براي خديجه(سلام الله علیها) نبود، جز اينكه وي مادر فاطمه است، براي وي كافي بود.
و اينچنين بود كه از دست دادن خديجه براي رسول خدا(صلوات الله علیه و آله) بسيار ناگوار و دشوار بود، به گونه اي مرگ خديجه در روح و روان رسول گرامي اسلام، اثر گذاشت كه سال درگذشت وي را كه قرين وفات حضرت ابوطالب(علیه السلام) بود
(عام الحزن) ناميد، و پس از وفاتش نيز هرگاه به ياد خديجه مي افتاد، يا كسي از وي نام مي برد، چشمان مباركش پر از اشك شده و از خوبيهاي خديجه سخن مي گفت.

علي اكبر صمدي

پاورقي ها:
13ـ فروع كافي، كتاب النكاح، باب خطب النكاح، ح9.
 
16ـ بحار، ج16، ص55.
 
15ـ همان، ج2، ص110. صحيح بخاري، ج7، ص107.
 
11ـ فروع كافي، كتاب النكاح، باب خطب النكاح، ح9.
 
12ـ بحار، ج16، ص23.
 
14ـ سير اعلام النبلاء، ج2، ص111.
 
19ـ سير اعلام النبلاء، ج2، ص110.
 
1ـ سير اعلام النبلاء، ج2، ص111.
 
18ـ سيره ابن هشام، ج2، ص306.
 
10ـ بحار، ج16، ص22.
 
17ـ همان، ص29.
 
2ـ تفسير الميزان، ج19، ص346.
 
20ـ بحار، ج16، ص8. سير اعلام النبلاء، ج2، ص112، 117.
 
21ـ بحار، ج16، ص8.
 
3ـ بحار، ج16، ص2. سيره ابن هشام، ج1، ص257. سير اعلام النبلاء، ج2، ص109.
 
4ـ بحار، ج16، ص2.
 
5ـ عوالم العلوم، ج11، ص41.
 
6ـ صحيح بخاري، چاپ دارالقلم، ج5، ص112.
 
7ـ سيره ابن هشام، ج1، ص199.
 
8ـ همان، ج1، ص203.
 
9ـ همان، ج1، ص201.
 
منابع:
1.    تفسير الميزان,jeld=19,safhe=346
 
2.    سير اعلام النبلاء,jeld=2,safhe=111
 
3.    سيره ابن هشام,jeld=1
 
4.    سيره ابن هشام,jeld=1,safhe=199
 
5.    صحيح بخاري,jeld=5,safhe=112
 
6.    عوالم العلوم,jeld=11,safhe=41
 
7.    بحار,jeld=16,safhe=2
 
8.    سير اعلام النبلاء,jeld=2,safhe=109
 
9.    سيره ابن هشام,jeld=1,safhe=257
 
10.    بحار,jeld=16,safhe=2
 
11.    بحار,jeld=16,safhe=8
 
12.    سير اعلام النبلاء,jeld=2,safhe=112، 117
 
13.    بحار,jeld=16,safhe=8
 
14.    سيره ابن هشام,jeld=2,safhe=306
 
15.    بحار,jeld=16,safhe=23
 
16.    فروع كافي
 
17.    بحار,jeld=16,safhe=22
 
18.    سير اعلام النبلاء,jeld=2,safhe=110
 

#وب_سایت_تخصصی_حضرت_خدیجه
#ام_المومنین
#اول_بانوی_مسلمان
#ond[i]

حضرت خديجه همسر گرامى رسول اكرم صلى الله عليه و آله، 68 سال پيش از هجرت نبوى صلى الله عليه و آله در شهر مكه به دنيا آمد . پدر وى خويلد بن اسد و مادرش فاطمه دختر زائدة بن اصم مى باشد . او در چهل سالگى با حضرت محمد صلى الله عليه و آله كه 25 سال از عمر شريفش را سپرى كرده بود ازدواج نمود . بنابر قول مشهور ثمره ازدواج خديجه شش فرزند به نام هاى قاسم، عبدالله، رقيه، زينب، ام كلثوم و فاطمه عليها السلام بود . قبل از اسلام وى به خاطر دارا بودن صفات پسنديده و فضائل اخلاقى و پاكدامنى، «طاهره » لقب گرفت . ثروت خديجه در ميان اهل مكه بى نظير بود و اهالى مكه با اموال وى به صورت مضاربه اى تجارت مى كردند . خديجه پس از ازدواج با پيامبر همه آن ثروت را در اختيار حضرت رسول نهاد و بدين ترتيب از جنبه اقتصادى دين اسلام را تقويت نموده و در گسترش آن نهايت تلاش خود را به جاى آورد .

مقام او در نزد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به حدى بود كه در مدت 25 سال زندگى مشترك با اين بانوى با عظمت، آن حضرت به خاطر تكريم وى با هيچ زنى ازدواج نكرد و بهترين دوران جوانى خويش را به وى بخشيد . بعد از رحلت حضرت خديجه، رسول گرامى اسلام هميشه به ياد محبت ها و تلاش هاى او بود . بنابر برخى اقوال خديجه قبل از ازدواج با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله با دو نفر ديگر بنام هاى «ابو هالة بن زراره تميمى » و «عتيق بن عائذ مخزومى » نيز ازدواج كرده بود . اين ياور با وفاى رسالت بعد از 25 سال زندگى در كنار حضرت خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله در دهمين سال بعثت در 65 سالگى و در دهم ماه رمضان چشم از جهان فرو بست و قلب رسول خدا صلى الله عليه و آله و مسلمانان را داغدار نمود .

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پيكر پاك او را در حجون با دست هاى خويش به قبر گذاشت و از شدت حزن و اندوه سال وفات او را كه با فاصله اندكى از رحلت ابوطالب عليه السلام رخ داده بود، عام الحزن (سال اندوه) ناميد . اميرالمؤمنين على عليه السلام به پاس خدمات آن دو بزرگوار به جهان اسلام اشعارى جانسوز سروده و در بخشى از آن حزن و ماتم قلبى خويش را بيان داشته است:

اى چشمان من! احسنت بر شما، [اشك بريزيد] در فراق آن دو بزرگوارى كه نظير ندارند . بر سرور سرزمين بطحاء و فرزند رئيس آن و بر بانوى بانوان كه نخستين نمازگزار بود [ . آن بانوى] پاكدامنى كه خداوند خصلت هاى او را پاكيزه كرده است [ . بانوى ] مباركى كه خداوند برترى را به سوى او رانده است .

در اين نوشتار بر آن شديم كه نقش اين بانوى خجسته را در گسترش آموزه هاى مكتب تربيتى اسلام مورد توجه قرار داده و مواردى قابل توجه از آن را به خوانندگان گرامى تقديم داريم . به اميد اينكه بتوانيم از اين شخصيت برجسته و بانوى نمونه در جهان اسلام درس ها آموخته و با شناخت فضائل و مناقب آن بزرگوار، از او به عنوان اسوه و الگوى تربيتى پيروى كنيم .

فضائل اخلاقى و علمى

مطالعه تاريخ زندگى حضرت خديجه عليها السلام نشان مى دهد كه او هم در دوران جاهليت و هم بعد از بعثت خاتم الانبياء صلى الله عليه و آله داراى فضائل اخلاقى و كمالات معنوى بوده است . او در جامعه خود به عنوان يك الگوى زن برتر، تاثير بسزايى در گسترش صفات نيك انسانى داشته است . سخاوت، كرامت، ايثار و فداكارى، عفت و پاكدامنى، دورانديشى و درايت و توجه به مستمندان، عطوفت و مهربانى و صبر و استقامت، از جمله فضيلت هاى پسنديده ايست كه صفحات تاريخ اين زن نمونه را نشان مى دهد .

به همين جهت آن بانوى يگانه در ميان زنان رسول خدا صلى الله عليه و آله شرايط هم كفو بودن را احراز نمود و يك همتاى واقعى براى حضرت محمد صلى الله عليه و آله بود . عدم ازدواج مجدد پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در زمان حيات خديجه كبرى عليها السلام نشانگر جاذبه هاى معنوى و فضائل اخلاقى بى شمار در وجود آن حضرت است، كه بدون ترديد برخوردارى از آن صفات نقش مهم و اساسى در زندگى رسول خدا صلى الله عليه و آله داشته است . به همين جهت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اين بانوى تربيت يافته را از برترين زنان بهشتى شمرده و مى فرمايد: «افضل نساء اهل الجنة خديجة بنت خويلد وفاطمة بنت محمد ومريم بنت عمران وآثية بنت مزاحم امراة فرعون (2) ; بهترين زنان اهل بهشت عبارتند از: خديجه دختر خويلد و فاطمه دختر محمد و مريم دختر عمران و آسيه دختر مزاحم [يعنى] زن فرعون .»

وفادارى اين بانوى آسمانى در راه رسيدن به اهداف والاى همسر خويش، مورد توجه سيره نويسان و محققان قرار گرفته است . او از اولين لحظات بعثت، به رسولخدا صلى الله عليه و آله ايمان آورد و تا آخرين لحظات برايمان خود پاى فشرد و لحظه اى شك و ترديد به دل راه نداد .

گذشته از فضائل اخلاقى، او از كمالات علمى نيز برخوردار بود . تاريخ گواهى مى دهد كه خديجه در مورد دانش عصر خود اطلاعات فراوانى داشت و از كتاب هاى آسمانى آگاه و از نظر عقل و درايت و زيركى بر تمام زنان حتى بسيارى از مردان معاصر برترى داشت . بنابراين او داراى تمام كمالات و امتيازهايى بود كه يك زن مى تواند داشته باشد .

با توجه به نكات ياد شده، خديجه به عنوان اولين بانوى مسلمان در ترويج فرهنگ اسلامى و الگوهاى يك زن مسلمان و با كمال نقش والاى خود را ايفا كرده است و بانوان بسيارى از تربيت عملى وى درس ها آموخته اند . اهميت فضائل اخلاقى و كمالات انسانى در وجود اين بانوى با فضيلت آنگاه به اوج خود مى رسد كه نگاهى به وضع زن در ايام جاهليت و قبل از بعثت پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بيندازيم .

پرورش فرزندان صالح

بدون ترديد، مادر به عنوان مؤثرترين عامل محيطى و وراثتى در پرورش و رشد شخصيت كودك نقش به سزايى دارد . حضرت خديجه علاوه بر اين كه به نص قرآن مادر روحانى همه مؤمنين است، به عنوان مادرى شايسته و با ايمان در دامن خويش فرزندان نيك و صالحى براى رسول الله صلى الله عليه و آله تربيت نمود . وى شش فرزند براى پيامبر به دنيا آورد و در دامن پر مهر خويش پرورش داد كه در ميان آن ها حضرت فاطمه عليها السلام از رتبه خاصى برخوردار است . دخترى كه رهبرى اسلام بعد از پيامبر اكرم و على عليه السلام از نسل او پديد آمد و ادامه يافت .

اين دختر با مادرش آنچنان ارتباط تنگاتنگ داشت كه هنگام رحلت حضرت خديجه، فاطمه عليها السلام كه در حدود پنج سال داشت شديدا بى تابى مى كرد و به دور پدر بزرگوارش مى چرخيد و مى گفت: «يا ابه اين امى; پدر جان! مادرم كجاست؟» حضرت جبرئيل نازل شد و فرمود: يا رسول الله! خداوند مى فرمايد: سلام ما را به فاطمه برسان و به او اطلاع بده كه مادرش خديجه در خانه هاى بهشتى با آسيه و مريم زندگى مى كند . (4)

اين دختر پاكيزه، هنگام رحلت مادر وقتى احساس كرد كه حضرت خديجه شديدا در فراق او و پدر ارجمندش ناراحت است و نگران تنهايى و بى ياورى حضرت محمد صلى الله عليه و آله مى باشد، به مادرش دلدارى داده و گفت: «يا اماه! لاتحزنى ولاترهبى فان الله مع ابى (5) ; مادر جان! اندوهگين و مضطرب نباش، زيرا خداوند يار و ياور پدرم مى باشد .»

امامان معصوم عليهم السلام نيز هميشه به وجود چنين مادرى افتخار مى كردند; همچنانكه حضرت مجتبى عليه السلام هنگامى كه با معاويه مناظره مى كرد، در مورد يكى از علل انحراف معاويه از محور حق و انحطاط اخلاقى وى و سعادت و خوشبختى خود به نقش مادر در تربيت افراد اشاره كرده و فرمود: معاويه! چون مادر تو «هند» و مادربزرگت «نثيله » مى باشد [و در دامن چنين زن پست و فرومايه اى پرورش يافته اى] اين گونه اعمال زشت از تو سر مى زند و سعادت ما خانواده در اثر تربيت در دامن مادرانى پاك و پارسا همچون خديجه عليها السلام و فاطمه عليها السلام مى باشد . (6)

امام حسين عليه السلام در روز عاشورا براى معرفى خويش و آگاه كردن دل هاى بيدار، به مادرش فاطمه عليها السلام و مادربزرگ شايسته و فداكارش حضرت خديجه اشاره نموده و فرمود: «انشدكم الله هل تعلمون ان امى فاطمة الزهراء بنت محمد؟ ! قالوا: اللهم نعم . . . انشدكم الله هل تعلمون ان جدتى خديجة بنت خويلد اول نساء هذه الامة اسلاما؟ ! قالوا: اللهم نعم (7) ; شما را به خدا قسم مى دهم! آيا مى دانيد كه مادر من «فاطمه زهرا» دختر محمد [مصطفى صلى الله عليه و آله ] است؟ ! گفتند: آرى [ . . . فرمود: ] شما را به خدا قسم مى دهم! آيا مى دانيد كه مادربزرگ من خديجه دختر خويلد، نخستين زنى است كه اسلام را پذيرفت؟ ! گفتند: آرى .»

حضرت خديجه علاوه بر اينكه در دامان پر مهر و عطوفت خويش فرزندان پيامبر را پرورش داد، فرزندان شايسته اى را نيز قبل از ازدواج با پيامبر تربيت كرده بود كه از جمله آن ها هند بن ابى هاله مى باشد . او (هند) در مدت سه شبانه روزى كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در هنگام هجرت در غار ثور مخفى شده بود، به همراه على عليه السلام دور از چشم مشركان مكه محرمانه به پيامبر صلى الله عليه و آله آذوقه مى برد و برمى گشت . وى مردى بزرگوار، شريف، فصيح و محدث بود و از شوهر ديگر خديجه بنام ابى هالة بن زرارة تميمى متولد شده بود . (8)

هند پسر خديجه همان كسى است كه امام حسن عليه السلام به عنوان دايى خود از وى نام مى برد . وى اوصاف و شمايل رسول خدا صلى الله عليه و آله را براى امام مجتبى عليه السلام توصيف مى كرد و بسيار مورد علاقه رسول الله صلى الله عليه و آله بود . او بت هاى مشركان را مى شكست (9) و در جنگ جمل در ركاب حضرت على عليه السلام به شهادت رسيد . (10) و (11)

توجه به نيازهاى عاطفى و خواسته هاى فرزندان

مهرورزى و محبت به كودكان و رفع نيازهاى معنوى و عاطفى فرزندان، يكى ديگر از اصول تربيتى اسلام مى باشد . حضرت خديجه به عنوان يك مادر دلسوز و مربى آگاه در اين مورد حساسيت ويژه اى داشت . ماجراى زير بيانگر اين ويژگى حضرت خديجه مى باشد .

در ايام بيمارى خديجه كه به مرگ وى انجاميد، روزى اسماء بنت عميس به عيادتش آمد، او خديجه را گريان و ناراحت مشاهده كرد و به او دلدارى داده و گفت: تو از بهترين زنان عالم محسوب مى شوى، تو تمام اموالت را در راه خداوند بخشيدى، تو همسر رسول گرامى اسلام هستى و بارها تو را به بهشت بشارت داده است . با اين همه چرا گريان و نگران هستى؟

خديجه عليها السلام فرمود: اسماء! من در فكر اين هستم كه دختر هنگام زفاف نياز به مادر دارد تا نگرانى ها و اسرارش را به مادر بگويد و خواسته هايش را به عنوان محرم اسرار مطرح نمايد، فاطمه عليها السلام كوچك است، مى ترسم كسى نباشد كه متكفل كارهاى وى در هنگام عروسى شود و برايش مادرى كند .

اسماء بنت عميس گفت: اى بانوى من! نگران نباش من با تو عهد مى كنم كه اگر تا آن موقع زنده ماندم به جاى تو براى فاطمه مادرى كنم و نيازهاى روحى و عاطفى وى را برطرف نمايم .

بعد از وفات خديجه عليها السلام هنگامى كه شب زفاف حضرت فاطمه عليها السلام فرا رسيد، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: همه زن ها از اتاق عروس خارج شوند و كسى در آنجا باقى نماند . همه رفتند، اما پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله متوجه شد كه هنوز اسماء بنت عميس در اتاق باقى مانده است . فرمود: آيا نگفتم همه زنان بيرون روند؟ اسماء گفت: چرا يا رسول الله من شنيدم و قصد مخالفت با فرمايش شما رانداشتم، ولى عهد من با خديجه مرا بر آن داشت كه در اين جا بمانم; چون با خديجه پيمان بسته ام كه در چنين شبى براى فاطمه مادرى كنم . (12)

حضرت رسول اكرم صلى الله عليه و آله با شنيدن اين سخن به گريه در آمد و فرمود: تو را به خدا سوگند براى اين كار ايستاده اى؟ اسماء عرض كرد: آرى . پيامبر صلى الله عليه و آله دست به دعا برداشته و براى اسماء بنت عميس دعا كرد . (13)

همچنين حضرت خديجه در مورد آينده دختر خردسال خويش خطاب به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله دغدغه هايى را به اين ترتيب بيان نمود: يا رسول الله! اين دختر من - با اشاره به حضرت فاطمه عليها السلام - بعد از من غريب و تنها خواهد شد . مبادا كسى از زنان قريش او را آزار برساند، مبادا كسى به صورتش سيلى بزند، مبادا كسى صداى خود را بر روى او بلند كند، مبادا كسى با او رفتارى تند و خشن داشته باشد . (14)

رعايت آيين شوهردارى

يكى از برنامه هاى تربيتى اسلام، آموزش آيين شوهردارى به بانوان مى باشد . اگر به آمار اختلافات خانوادگى و طلاق و ناهنجارى هاى خانواده ها توجه شود، بخش قابل توجهى از اين مشكلات به رفتارهاى بانوان و زنان و دختران جوان بر مى گردد و اين همه، به خاطر ناآگاهى و عدم توجه به حقوق شوهران، رعايت نكردن آداب معاشرت، عدم آگاهى از اصول شوهردارى در اسلام است . حضرت خديجه عليها السلام در ترويج آيين شوهردارى اسلامى و رعايت حقوق همسر، نهايت تلاش را به عمل مى آورد .

حضرت خديجه عليها السلام با شيوه هاى مختلفى فضاى خانواده را آرام نگاه داشته و امنيت روحى و روانى را براى شوهر و فرزندان برقرار و زمينه را براى رشد فضائل اخلاقى فراهم مى آورد . در اينجا به برخى از روش هاى تكريم شوهر و همسردارى حضرت خديجه اشاره مى كنيم:

الف) ابراز محبت:

حضرت خديجه در فرصت هاى مناسب به همسر گرامى خويش ابراز علاقه و محبت مى كرد . او در قالب اشعارى زيبا درباره پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله، مكنونات قلبى خويش را چنين ابراز مى دارد:

«اگر تمام نعمت هاى دنيا و سلطنت هاى پادشاهان را داشته باشم و ملك آن ها هميشه از آن من باشد، به نظر من به اندازه بال پشه اى ارزش ندارد زمانى كه چشم من به چشم تو نيفتد .»

ب) طرح غيرمستقيم خواسته ها

بدون شك هر زنى از شوهر خويش انتظارات و توقعاتى دارد . اين در خواست هاى معقول زن، اگر در محيطى محبت آميز و همراه با حفظ حريم هاى اخلاقى باشد، امرى پسنديده تر و جذاب خواهد بود . اگر اين خواسته ها به صورت غيرمستقيم انجام گيرد، در تحكيم روابط خانوادگى و افزايش محبت تاثيرى فوق العاده خواهد داشت . حضرت خديجه عليها السلام خدمات زيادى را در خانه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله انجام داده و صدمات فراوانى متحمل شده بود، از اين رو به صورت طبيعى مى توانست انتظارات و توقعاتى را نيز از آن حضرت داشته باشد، اما او هيچ گاه خواسته هاى شخصى خويش را به صورت مستقيم بيان نمى كرد بلكه سعى مى كرد آن ها را به عنوان يك پيشنهاد و يا خواهش غير مهم و در كمال ادب و احترام مطرح نمايد .

حضرت خديجه در آستانه وفات خويش هنگامى كه وصيت هاى خود را بيان مى كرد، آن ها را در قالب يك گفت و گوى صميمانه و محبت آميز مطرح نمود . وى خطاب به پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله عرض كرد: «يا رسول الله! چند وصيت دارم، البته من در حق تو كوتاهى كردم، مرا عفو كن .

پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: هرگز از تو تقصيرى مشاهده نكردم . تو نهايت درجه تلاش خود را به كار گرفتى و در خانه من زحمات و مشكلات زيادى را متحمل شدى و تمام دارايى خود را در راه خدا مصرف كردى . حضرت خديجه عليها السلام عرض كرد: يا رسول الله! مى خواهم خواسته اى را توسط دخترم فاطمه به شما برسانم و شرم دارم آن را مستقيما بازگو نمايم .

پيامبر از منزل خديجه بيرون رفت . آن گاه خديجه دخترش فاطمه را صدا كرد و به او گفت: عزيزم! به پدر بزرگوارت بگو كه مادرم مى گويد: من از قبر هراسناكم، دوست دارم مرا در لباسى كه هنگام نزول وحى به تن داشتى كفن كرده و در قبر بگذارى . فاطمه عليها السلام به نزد پدر آمده و پيام مادرش را رساند . پيامبر صلى الله عليه و آله آن لباس را براى خديجه فرستاد . هنگامى كه فاطمه عليها السلام آن را آورد، نشاط زايدالوصفى وجود خديجه را فرا گرفت . آنگاه حضرت خديجه با دلى آرام چشم از جهان فرو بست . پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله مشغول تجهيز و غسل و حنوط وى شد، هنگامى كه خواست خديجه را كفن كند، حضرت جبرئيل امين نازل شد و گفت: يا رسول الله! خداوند سلام مى رساند و مى فرمايد: كفن خديجه به عهده ماست و آن يك كفن بهشتى خواهد بود . پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله اول با پيراهن خود و از روى آن با كفن بهشتى خديجه را كفن كرد .

ج) دلجويى و دلدارى همسر

خانواده كانون آرامش و راحتى بخش هر انسانى است . مردى كه در بيرون خانه با هزاران مشكل و گرفتارى رو به روست و گاهى در راه رسيدن به هدف و كسب روزى حلال سخنان ناروا شنيده و لطمات روحى و جسمى زيادى را متحمل مى شود، انتظار دارد كه كسى از وى دلجويى كرده و حرف دلش را شنيده و با كلمات شفابخش و برخوردهاى آسايش آفرين مرهم گذار دردهاى انباشته در دل او باشد .

حضرت خديجه چنين همسرى براى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله بود . مشركان با سخنان توهين آميز و اعمال وقيحانه اى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله را ناراحت مى كردند و از اين ناحيه مشكلات فراوانى پيش روى پيامبر اكرم بود، اما همه اين گرفتارى ها به وسيله خديجه عليها السلام جبران مى شد . او شخص پيامبر و مشكلات آن حضرت را آگاهانه درك مى كرد و بدين جهت در پيشرفت اهداف آن حضرت تلاش مى نمود و سخنانش را تصديق مى كرد و او را از تمام غم ها و غصه ها مى رهانيد .

علامه سيد شرف الدين در اين مورد مى نويسد: «او مدت 25 سال با پيامبر صلى الله عليه و آله زندگى كرد بدون آنكه زن ديگرى در زندگى او شريك شود و اگر در حيات باقى مى ماند، پيامبر باز هم شريك ديگرى انتخاب نمى كرد . او در تمام طول زندگى زناشويى شريك درد و رنج پيامبر صلى الله عليه و آله بود، زيرا با مال خود به او نيرو مى بخشيد و با گفتار و كردار از او دفاع مى نمود و به او در مقابل عذاب و درد كافران كه در راه رسالت و اداى آن نصيبش مى كردند تسلى مى داد . او به همراه على عليه السلام هنگام نزول نخستين وحى آسمانى به پيامبر صلى الله عليه و آله، در غار حرا بود . (16) »

پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در مورد همسر گرامى خويش مى فرمايد: «خديجه زنى بود كه چون همه از من روى مى گردانيدند او به من روى مى كرد و چون همه از من مى گريختند، به من محبت و مهربانى مى كرد و چون همه دعوت مرا تكذيب مى كردند به من ايمان مى آورد و مرا تصديق مى كرد .

در مشكلات زندگى مرا يارى مى داد و با مال خود كمك مى كرد و غم از دلم مى زدود . (17) »

خديجه آنچنان در روح و جان همسر بزرگوارش تاثير گذاشته بود كه مدت ها بعد از رحلت حضرت خديجه عليها السلام، هرگاه حضرت رسول صلى الله عليه و آله گوسفندى را ذبح مى كرد، مى فرمود سهمى هم به دوستان خديجه بفرستيد، زيرا من وست خديجه را هم دوست مى دارم .

برترين معيارهاى انتخاب همسر

هر جوانى در زندگى خويش نياز به ازدواج دارد و ازدواج در اسلام، يك امر مقدس و عبادت محسوب مى شود . دختر و پسرى كه مى خواهند به سوى امر مقدس ازدواج قدم بردارند، اولين گام را از خود دوستى به سوى غيردوستى بر مى دارند، آنان با امضاى پيمان مقدس زناشويى از دايره خودخواهى بيرون رفته و با وارد شدن به مرحله جديدى از زندگى، بخشى از كمبودهاى خود را جبران مى كنند كه از جمله آن ها مى توان به بقاى نسل، رسيدن به آرامش و سكون، تكميل و تكامل، تامين نياز جنسى، سلامت و امنيت اجتماعى و تامين نيازهاى روحى و روانى اشاره كرد . اما در اين ميان مهم ترين دغدغه هاى هر دختر و پسر جوان كه در آستانه ازدواج قرار مى گيرد، برترين معيارها و ملاك هاى ازدواج در انتخاب همسر آينده اش مى باشد .

حضرت خديجه عليها السلام به عنوان الگوى دختران و زنان مسلمان در مورد انتخاب حضرت محمد صلى الله عليه و آله به عنوان همسر آينده خويش ملاك ها و اصولى را مطرح مى كند كه از گفت و گوى وى با پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله معلوم مى شود .

خديجه هنگام پيشنهاد ازدواج با رسول خدا صلى الله عليه و آله به وى گفت: به خاطر خويشاونديت با من، بزرگواريت، امانتدارى تو در ميان مردم، اخلاق نيك و راست گوئيت، مايلم با تو ازدواج كنم . (18)

ارزش اين انتخاب خديجه آنگاه نمايان مى شود كه بدانيم او در آن هنگام، موقعيتى عالى و ممتاز در جامعه خود داشت و تمام امكانات و زمينه ها براى ازدواج وى با هر يك از جوانان نامدار و ثروتمند قريش فراهم بود  

عبد الكريم پاك نيا .

1) بحار الانوار، ج 35، ص 143; ديوان امام على عليه السلام، ص 359 و مستدرك سفينة البحار، ج 4، ص 73 .

2) مناقب اميرالمؤمنين عليه السلام، ج 2، ص 186 .

3) بحارالانوار، ج 18، ص 385 .

4) امالى شيخ طوسى، ص 175 .

5) فرهنگ سخنان حضرت فاطمه عليها السلام، ص 164 .

6) الاحتجاج، طبرسى، ج 1، ص 282 .

7) الامالى شيخ طوسى، ص 463 .

8) همان .

9) اكمال الكمال، ج 1، ص 119 .

10) مكارم الاخلاق، ص 11 .

11) برخى از متفكران اسلامى معتقدند كه حضرت خديجه قبل از حضرت رسول صلى الله عليه و آله ازدواج نكرده بود و فرزندانى همچون هند خواهرزادگان وى بودند كه حضرت خديجه آنان را در دامان خود پرورش داد .

12) اعيان الشيعه، ج 1، ص 380 .

13) شجره طوبى، ج 2، ص 334 .

14) همان .

15) مستدرك سفينة البحار، ج 5، ص 44 .

16) خديجه، على محمد على دخيل، ص 31 .

17) بحارالانوار، ج 43، ص 131 .

18) كشف الغمه، ج 2، ص 132 .

حضرت خدیجه سلام الله علیها بانويى عاقل و شريف بود. به اضافه آنچه خداوند از بزرگوارى و خير نسبت به او اراده كرده بود و او آن روز برترين در نسب و بزرگ ترين در شرف و ثروتمندترين زنان در زمان خود بود.»

حضرت خديجه عليهاالسلام دختر خويلد ـ كه 68 سال پيش از هجرت در قريش متولد شده بود ـ (2) بانويى پرهيزكار و پاكدامن بود. چنان كه به طاهره (3) مشهور شد، او به دليل استعداد قوى خود، يكى از ثروتمندترين افراد قريش بود. با اين همه، همواره بخشى از اوقات خود را در محضر علماى بزرگ و كسب دانش از آنان مى گذراند. در همين نشست هاى علمى بود كه متوجّه شد، به زودى پيامبرى ظهور خواهد كرد (4) . با روى دادن اتفاقى چند، سرانجام پيامبر خاتم را شناخت و به تقاضاى خود با وى ازدواج كرد. اين رويداد بزرگ در حدود 28 سال قبل از هجرت روى داد (5) و از آن پس خديجه عمر خود را به همدلى، همسرى، همرازى و همراهى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله گذراند.

على و محمد نور واحد

بنابر نظر مشهور اميرمؤمنان على عليه السلام در سيزدهم رجب سى سال پس از عام الفيل در ميان خانه كعبه متولد شد و در آن وقت پيامبر صلى الله عليه و آله بيست و هشت ساله بود. (6) در روايات معتبر مى خوانيم: پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود:«ان الله تبارك و تعالى خلق عليّا من نورى و خلقنى من نوره و كِلانا من نورٍ واحد؛ خداوند تبارك و تعالى على را از نور من و مرا از نور خودش خلق كرد و هر دوى ما از يك نور هستيم.» (7)

اين روايت به خوبى ميزان همبستگى پيامبر صلى الله عليه و آله و على عليه السلام را نشان مى دهد، لذا طبيعى است كه بعد از تولد على عليه السلام پيامبر صلى الله عليه و آله نهايت كوشش خود را جهت ارتباط بيشتر با على عليه السلام صرف كنند.

براساس منابع تاريخى پيامبر صلى الله عليه و آله تا سه سالگى على، در خانه ابوطالب بود. (8) پس از آن به منزل خديجه عليهاالسلام رفت. در طول اين مدت پيامبر صلى الله عليه و آله همواره در تربيت على عليه السلام مى كوشيد و با او پيوند داشت، لذا هنگامى كه مادر حضرت على عليه السلام نوزادش را خدمت رسول خدا صلى الله عليه و آله آورد، پيامبر صلى الله عليه و آله از او خواست، گهواره عليه السلام على را كنار رختخوابش قرار دهد، حضرت گهواره على عليه السلام را تكان مى داد؛ به او غذا مى داد؛ على عليه السلام را بغل مى گرفت و مى فرمود: «اين كودك برادر و در آينده ولى، ياور، وصى و همسر دختر من خواهد بود.» (9)

حضرت على عليه السلام بعدها اين توجه خاص پيامبرصلى الله عليه و آله را اين گونه توضيح داده است: «وقد علمتم موضعى من رسول الله صلى الله عليه و آله بالقرابة القريبة و المنزلة الخصيصة وَضَعنى فى حجره و انا وليد يضمنى الى صدره و يكنفنى فى فراشه و يمسّنى جسده و يُشمّنى عرفه و كان يمضغ الشى ء ثم يلقّمُنى؛(10) شما از خويشاوندى نزديك من با رسول خدا صلى الله عليه و آله و مقام مخصوصى كه نزد او داشتم، مطلع هستيد. مرا در كنار خود قرار مى داد، هنگامى كه نوزاد بودم، مرا به سينه خود مى گرفت و در كنار بستر خود مرا حمايت مى كرد و دست بر بدنم مى كشيد و بوى خوش خود را به مشامم مى رساند. او غذا را مى جويد و سپس در دهان من مى گذاشت.»

على در خانه حضرت خدیجه سلام الله علیها

طبيعى بود كه اين عشق و علاقه محمد صلى الله عليه و آله به على كه از خواستگاهى الهى و منبعث از پيوستگى حقيقى آن حضرت به امير مؤمنان بود، او را وادار مى كرد به نحوى على عليه السلام را بيشتر با خود همراه سازد و او را با تربيت الهى خود تربيت كند. لذا مى بينيم خود حضرت پيشنهادى به ابوطالب مى دهد و على را به خانه اش مى آورد و حضرت خدیجه سلام الله علیها با على عليه السلام آشنا مى شود.

دوران قبل از بعثت

على در خانه خديجه رشد و نمو مى يابد و خديجه مانند مادرى مهربان به وى مى نگرد. بيشترين لحظات عمر على عليه السلام در اين دوره نيز با پيامبر صلى الله عليه و آله سپرى مى شود. هر چند در خانه خديجه است ولى پيامبر صلى الله عليه و آله چون قصد دارد بر او در تمام مراحل نظارت كند، توجه ويژه اى به او مى كند، خصوصا در دوره هاى طولانى اعتكاف در غار حرا و... لذا امام عليه السلام خود مى فرمود: «و لقد كنت اتّبعه اتباع الفصيل اثر امه يرفع لى كل يوم من اخلاقه علما و يامرنى بالاقتداء به؛ (11) من مانند بچه ناقه اى كه دنبال مادر مى رود، در پى پيامبر صلى الله عليه و آله مى رفتم، هر روز از اخلاق خود نكته اى به من مى آموخت و دستور مى داد از آن پيروى كنم.»

آرى! به تعبير ابن ابى الحديد: «على آن چنان با پيامبر همراه بود كه هر وقت پيامبر صلى الله عليه و آله از شهر خارج مى شد و به غار حرا مى رفت، او را نيز با خود مى برد.» (12)

البته حضرت على عليه السلام در اين دوره براى تهيه غذا به منزل بر مى گشت و از خديجه عليهاالسلام غذاى لازم را براى پيامبرصلى الله عليه و آله مى گرفت و به حضرت مى رساند. همچنين اگر لازم بود، خبرى به خديجه عليهاالسلام يا پيامبر صلى الله عليه و آله رسانده شود، على عليه السلام اين كار را انجام مى داد.

دوره بعثت

رسالت غير علنى

آن گونه كه گفتيم، ارتباط پيامبر صلى الله عليه و آله با على عليه السلام صرفا يك ارتباط عاطفى يا خويشاوندى نبود، بلكه برآمده از پيوندى قدسى بود. از اين روى، با اين كه على عليه السلام هنوز كودكى چندين ساله است، زودتر از خديجه عليهاالسلام ايمان مى آورد و خديجه عليهاالسلام بعد از وى به عنوان دومين نفر و اولين زن اسلام را مى پذيرد. بر اين اساس پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله فرمود: «اوّلكم واردا على الحوض، اوّلكم اسلاما، على بن ابى طالب...؛نخستين كسى كه بر حوض (كوثر) بر من وارد مى شود، اولين كسى است كه اسلام آورد. [يعنى [على بن ابى طالب است.» (13)

در روايتى ديگر امام على عليه السلام نيز بر اين واقعيت تأكيد مى كند: «لقد صليت مع رسول الله قبل الناس بسبع سنين و انا اول من صلى معه؛(14) من هفت سال قبل از مردم با رسول خدا نماز گزاردم و من اولين كسى هستم كه با او نماز گزارد.»

بعد از حضرت على عليه السلام ، خديجه عليهاالسلام نيز ايمان مى آورد و به اين ترتيب خانواده سه نفرى رسول خدا صلى الله عليه و آلههمه مؤمن به دين او مى شوند.

شرح يك اشتباه

متأسفانه با وجود روايات متعدد و قراين واضح، عده اى كوشيده اند نه به خاطر خديجه عليهاالسلام كه به خاطر دشمنى با على عليه السلام سابقه وى در اسلام را مخدوش كنند. لذا ايمان خديجه را بر او مقدم مى دارند. از جمله، درباره ايمان آوردن على عليه السلام مى گويند: وقتى على عليه السلام بر پيامبر صلى الله عليه و آله وارد شد كه خديجه با پيامبر مشغول نماز بود. على پرسيد اين عمل چيست؟... (15)

اما با توجه به اين كه شيعه و سنى گفتار اميرالمؤمنين را قبول دارند، شيعه به خاطر عصمت امام و اهل سنت به خاطر اين كه صحابه را عادل مى دانند و على عليه السلام را از صحابه مى دانند، مى توان اين شبهه را با توجه به سخن خود امير مؤمنان عليه السلام رد كرد، آن جا كه مى فرمايد: «كنتُ اسمعُ الصوت و ابصر الضوء سنين سبعا و رسول الله صلى الله عليه و آله حينئذ صامت ما اذن له فى الانذار والتبليغ؛(16) من هفت سال صدا را مى شنيدم و نور را مى ديدم و پيامبر در آن روز ساكت بود و اجازه انذار و تبليغ به او داده نشده بود.» و در روايتى نيز پيش از اين خوانديد كه حضرت تصريح كرد هفت سال قبل از ديگران با پيامبر نماز مى خواند.

در روايتى ديگر امام از ايمان خديجه عليهاالسلام چنين ياد مى كند: «لم يجمع بيت واحد يومئذ فى الاسلام غير رسول الله و خديجه و انا ثالثهم ارى نور الوحى و الرسالة و اشم ريح النبوة؛ (17) خانه اى واحد در آن روز در اسلام جمع نشد غير از رسول خدا صلى الله عليه و آله و خديجه عليهاالسلام و من سومين آن دو بودم. نور وحى و رسالت را مى ديدم و بوى نبوت را استشمام مى كردم.» در هر صورت على عليه السلام و خديجه عليهاالسلام با پيامبر صلى الله عليه و آله اولين جامعه اسلامى را تشكيل دادند و در دوره دعوت غير علنى به اجراى مراسم عبادى و نماز مى پرداختند.

در دوره اى كه هنوز غير اين سه نفر كسى مسلمان نشده بود، خديجه و على به يارى محمد مى شتابند و نه تنها در منزل يا كوه حراء كه در كنار مسجد الحرام و كعبه و در منظر و مرعى كفار نماز مى خوانند و حضور اولين جامعه كوچك اسلامى را به مسافران و مقيمان اطلاع مى دهند. اين ارتباط ها همچنان ادامه داشت تا آن كه نوبت به خطيرترين مرحله رسالت رسيد.

اعلام عمومى رسالت

اين مرحله، سخت ترين و گاه دردناك ترين مراحل براى پيامبر صلى الله عليه و آله و خانواده اوست. در اين دوره، خصوصا سال هاى آغازين آن، خديجه و على به شدت تحت فشار قرار داشتند و گاه خطر كشته شدن پيامبر صلى الله عليه و آله را نيز مشاهده مى كردند. يكى از حوادث اين دوره كه در راستاى حمايت خديجه و على عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله قابل مطالعه است، موضوعى است كه مسلم و بخارى در صحيح خود نقل مى كنند.

«در ايام حج روزى پيامبر صلى الله عليه و آله به بالاى كوه صفا رفت و با صداى بلند به مردم خطاب كرد: «اى مردم! من رسول پروردگار هستم.» آن گاه به كوه مروه رفت و باز سه بار مطلب خود را با صداى بلند به گوش مردم رساند. اما جاهلان عرب هر يك سنگى برداشته و در پى حضرت روان شدند. ابوجهل نيز سنگى برداشت و روان شد. او سنگ را چنان پرتاب كرد كه به پيشانى حضرت خورد. خون بر صورت رسول خدا جارى شد. پيامبر به كوه ابوقبيس (متكى) رفت و مشركان نيز در پى او روانه شدند. در اين بين شخصى خود را به نزد على عليه السلام رساند و گفت: «پيامبر را كشتند.» حضرت گريست و با شتاب خود را به خديجه رساند و او را از اين خبر وحشتناك مطلع كرد. خديجه نيز به شدت غمگين و منقلب شد چنان كه نتوانست بر خود مسلط شود و اشك بر گونه هايش جارى گشت.» (18)

به اين ترتيب هر دو براى رساندن خود به پيامبر صلى الله عليه و آله همه جا را جست وجو كردند، در اين هنگام جبرئيل بر پيامبر صلى الله عليه و آله نازل شد و فرمود: «از گريه خديجه، ملائكه به گريه در آمدند. او را بخواه و سلام به او برسان و بگو، خدا به تو سلام مى رساند و او را به خانه اى در بهشت كه از نور زينت شده است، بشارت ده.»

على و حضرت خدیجه سلام الله علیها كه همچنان در پى پيامبر صلى الله عليه و آله بودند، سر انجام آن حضرت را با صورتى خونين يافتند و به خانه آوردند. اما قريش كه مطلع شدند، پيامبر صلى الله عليه و آله با كمك على و خديجه به خانه منتقل شده، در پى آن ها روانه شدند، خود را به خانه خديجه رساندند و شروع به سنگ پرانى به خانه كردند. خديجه عليهاالسلام ناچار از خانه بيرون آمد و فرمود: «آيا شرم نمى كنيد كه خانه زنى را كه نجيب ترين قوم شماست، سنگ باران مى كنيد. آيا از خدا نمى ترسيد؟»

در پى اين سخنان بود كه مردم پراكنده شدند. رسول خدا صلى الله عليه و آله هم در اين هنگام پيام جبرئيل را به وى رساند. و خديجه عليهاالسلام در جواب گفت: «ان الله هو السلام و منه السلام و على جبرئيل السلام و عليك يا رسول الله السلام و رحمة الله و بركاته و على من سمع السلام الا الشيطان.» (19)

تحريم همه جانبه

سران قريش در نخستين شب از سال هفتم بعثت تصميم گرفتند مسلمانان را تحت فشار اقتصادى، اجتماعى و سياسى قرار دهند. لذا پيمان نامه اى نوشتند و هر نوع معامله اى را با مسلمانان تحريم كردند. ابوطالب با درك ميزان خطر، مسلمانان را از شهر خارج و در دره اى جمع آورى كرد. ـ دره اى كه سه سال پذيراى مسلمانان شد ـ در اين رويداد بزرگ نيز هم حضرت خديجه عليهاالسلام و هم حضرت على عليه السلام حاضر بودند و اصولاً فشارهاى ناشى از تحمل گرسنگى و سختى اين دوره را مى توان در رحلت خديجه عليهاالسلام مؤثر دانست. البته خديجه عليهاالسلام از طرق مختلف به تأمين نيازهاى مسلمانان همت مى گمارد كه از جمله ابوالعاص بن ربيع داماد حضرت خديجه عليهاالسلام شترها را مى آورد؛ بار گندم و خرما بر آن ها مى نهاد و به مسلمانان مى رساند. (20)

ابن هشام از جمله كسانى است كه به حضور خديجه عليهاالسلام در شعب اشاره كرده است. «و قدكان ابوجهل بن هشام فيما يذكرون لقى حكيم بن حزام بن خويلد ابن اسد معه غلام يحمل.... يريد به عمته خديجه بنت خويلد و هى عند رسول الله و معه فى الشعب فتعلق به فقال: اتذهب بالطعام؛(21) ابوجهل، حكيم بن حزام بن خويلد بن اسد را با غلامش كه مواد غذايى حمل مى كرد و قصد داشت نزد عمه اش، خديجه عليهاالسلام ، برود، ديد. خديجه نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله و با او در شعب بود. ابوجهل با او گلاويز شد و گفت: آيا غذا مى برى؟»

بيعت با على عليه السلام

شگفت آورترين صحنه زندگى خديجه عليهاالسلام مربوط به قبول ولايت اميرمؤمنان عليه السلام و امامت اولاد اميرمؤمنان عليه السلام است با اين كه در آن وقت به قبول ولايت مكلف نبود، چون اين تكليف بعد از وفات پيامبر صلى الله عليه و آله ، وجوب مى يافت. ولى او در زمان ولادت حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام از امامت ائمه اطهار ـ كه از نسل فرزندش فاطمه هستند ـ شنيده بود. لذا قدر و منزلت امير مؤمنان عليه السلام را مى دانست.

علامه مجلسى در اين باره مى نويسد: «يك روز رسول خدا صلى الله عليه و آله همسر مهربانش را خواست. او را در كنار خود نشاند و فرمود: «اين جبرئيل است كه مى گويد، اسلام شروطى دارد: اوّل، اقرار به يگانگى خداوند. دوم، اقرار به رسالت رسولان. سوم، اقرار به معاد و عمل به اصول شريعت و احكام آن. چهارم، اطاعت اولى الامر و ائمه طاهرين از فرزندان او همراه با برائت از دشمنان آن ها.»

در پى اين فرمايش پيامبر صلى الله عليه و آله خديجه عليهاالسلام به همه آن ها اقرار كرد و يك به يك تصديق فرمود. در مورد امير مؤمنان على عليه السلام رسول اكرم صلى الله عليه و آله به خصوص به خديجه عليهاالسلام فرمود: «هو مولاك و مولى المؤمنين و امامهم بعدى؛ على مولاى تو و مولاى مؤمنان و امام آن ها پس از من است.»

رسول گرامى بعد از آن كه عهد اكيد از خديجه عليهاالسلام گرفت، اصول و فروع، واجبات و محرمات را به وى آموخت. آن گاه، دست خود را بالاى دست امير مؤمنان عليه السلام گذاشت و خديجه عليهاالسلام دست خود را بالاى دست پيامبر عليه السلام گذاشت و به اين صورت بيعت كرد.

از حديث «ما كمل من النساء الا اربعة آسيه بنت مزاحم، مريم بنت عمران، خديجه بنت خويلد و فاطمه بنت محمد» هم ظاهر مى شود كه آن بانوى بزرگوار به تمام اصول و فروع دين اسلام ايمان آورد. (22)

على عليه السلام داماد خديجه عليهاالسلام

حضرت خديجه عليهاالسلام 24 سال زندگى پر فراز و نشيب خود با رسول خدا صلى الله عليه و آله را پشت سر گذاشت و پيامبر صلى الله عليه و آله به عنوان بشارت به وى وعده بهشت داد. بعد از وفات، خود وارد قبر او شد و برايش گريست. (23) فاطمه عليهاالسلام تنها باز مانده خديجه عليهاالسلام در اين لحظات سخت دور پدر مى چرخيد و بهانه مادر را مى گرفت و اين بر ناراحتى پيامبر صلى الله عليه و آله بى اندازه مى افزود تا آن كه جبرئيل نازل شد و فرمود: «اى پيامبر! به فاطمه بگو خدا براى مادرت قصرى از لؤلؤ ساخته است كه ميان آن نهر است و در آن جا رنجى نيست.» (24)

آرى خديجه عليهاالسلام سر انجام سه سال قبل از هجرت در ماه رمضان(25) وفات يافت، اما تقدير چنين بود كه اين بار دختر و پاره تن خديجه مأموريت همراهى على در مسير پيروى و يارى از رسول خدا صلى الله عليه و آله را عهده دار شود. امرى كه بعدها موجب فخر و مباهات ائمه عليهم السلام بود و آنان به اين كه فرزند خديجه ناميده شوند، افتخار مى كردند. مانند آنچه در زيارت امام زين العابدين، از امام صادق عليه السلام مى فرمايد: «السلام عليك يابن رسول الله..... السلام عليك يابن على بن ابى طالب. السلام عليك يابن الحسن و الحسين. السلام عليك يا بن خديجة و فاطمة».(26)

به ياد حضرت خدیجه سلام الله علیها

امير مؤمنان على عليه السلام بعد از وفات حضرت خديجه عليهاالسلام به مناسبت از وى ياد مى كرد و نامش را گرامى مى داشت. از جمله، يك بار به دفاع پيامبر صلى الله عليه و آله از حضرت خديجه اشاره كرده و اين قضيه را نقل كردند: «ذكر النبى صلى الله عليه و آله خديجة يوما و هو عند نسائه فبكى فقالت عايشه ما يبكيك على عجوز حمراء من عجائز بنى اسد؟ فقال: صدقتنى اذ كذبتم و آمنت بى اذ كفرتم و ولدت لى اذ عقمتم. قالت عايشه فما زلت اتقرب الى رسول الله بذكرها؛ (27) يك روز كه پيامبر خدا در ميان همسران خويش حضور داشت، يادى از همسرش خديجه نمود و به فراق او گريست عايشه گفت: بر پيرزن سرخ روى از تيره بنى اسد مى گريى؟ رسول خدا فرمود: «[چه كسى جاى خديجه را مى گيرد] روزى كه شما مرا تكذيب كرديد، مرا تصديق كرد. روزى كه كفر ورزيديد به من ايمان آورد و هنگامى كه شما نازا بوديد او برايم فرزند آورد.

عايشه گفت از آن پس همواره خودم را با بيان خوبى هاى خديجه به پيامبر صلى الله عليه و آله نزديك مى كردم.»

آخرين مال

اموال حضرت خديجه عليهاالسلام به عنوان ابزارى مناسب از همان ابتدا در خدمت اسلام و پيشرفت آن قرار گرفت. جالب اين كه آخرين بخش از دارايى خديجه توسط امير مؤمنان در سفر هجرت به مدينه صرف شد.

پيامبراكرم صلى الله عليه و آله سه شبانه روز در غار ثور ماند، امير مؤمنان نيز شبانه خود را به غار رساند و آذوقه و لوازم سفر را آورد. در آن جا حضرت به على عليه السلام فرمود: «امانت هاى زيادى نزد من است، به بالاى ابطح (تپه اى در مكه) برو و صبح و شب با صداى بلند بگو: هر كسى نزد محمد امانت و يا وديعه اى دارد بيايد و تحويل بگيرد. يا على! بعد از اين با هيچ حادثه اى ناگوار مواجه نخواهى شد تا اين كه نزد من برسى. امانت هاى مردم را آشكارا تحويل بده. اى على! تو را سرپرست دخترم فاطمه قرار دادم و خدا را مراقب شما.

از آخرين باقى مانده اموال خديجه براى خود و فاطمه و هر كس از بنى هاشم كه قصد همراهى با شما را دارد، شتر و زاد و توشه بخر و بعد از رد امانت ها، ديگر درنگ نكن... .»

ابوعبيده (نوه عمار ياسر) مى گويد: «فرزند ابى رافع اين مطالب را به نقل از پدرش گفت. من پرسيدم: مگر رسول خدا مال و ثروتى قابل توجه داشت كه دو شتر براى سفر خودش خريد و به امير مؤمنان هم سفارش كرد زاد و توشه ديگر مهاجران را تهيه كند؟

ابى رافع پاسخ داد: پدرم گفت: پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: هيچ مال و ثروتى براى من سودمندتر از اموال خديجه نبود. ابى رافع افزود: پدرم گفت: از آخرين موارد مصرف اموال خديجه خريد زاد و توشه براى مسلمانان مستضعف بود كه قصد داشتند به مدينه هجرت كنند.

سفر اكثر مسلمانان با اموال خديجه ممكن شد. آخرين آن ها هم قافله اى بود كه امير المؤمنين آن را سرپرستى كرد.» (28)

يك نكته

شهيد مطهرى به نكته اى اساسى در (اموال خديجه و شمشير على) اشاره دارد كه آگاهى از آن جهت روشن شدن ذهن مخاطبان ضرورى است. زيرا وقتى گفته مى شود اسلام با مال خديجه و شمشير على پيش رفت، چنين به نظر مى رسد كه دين اسلام با همان زر و زور پيش رفته است.

شهيد پاسخ مناسبى به اين شبهه مى دهد و مى نويسد: «اگر دينى با زور پيش برود، آن چه دينى مى تواند باشد؟ آيا قرآن در يك جا دارد كه دين اسلام با زر و زور پيش رفت؟ آيا على عليه السلام يك جا گفت كه دين اسلام با زر و زور پيش رفت؟ شك[ى وجود] ندارد كه مال خديجه به درد مسلمين خورد اما آيا مال خديجه صرف دعوت اسلام شد؟ يعنى خديجه پول زيادى داشت پول خديجه را به كسى دادند و گفتند بيا مسلمان شو؟ آيا يك جا انسان در تاريخ چنين چيزى پيدا مى كند؟ يا نه، در شرايطى كه مسلمين و پيغمبر اكرم در نهايت درجه سختى و تحت فشار بودند، جناب خديجه عليهاالسلام مال و ثروت خودش را در اختيار پيامبر گذاشت، ولى نه براى اين كه پيامبر ـ العياذ بالله ـ به كسى رشوه بدهد و تاريخ نيز هيچ گاه چنين چيزى را نشان نمى دهد... پس اگر مال خديجه نبود، فقر و تنگدستى شايد مسلمين را از پا در مى آورد، مال خديجه خدمت كرد، اما نه خدمت رشوه دادن... بلكه خدمت به اين معنى كه مسلمانان گرسنه را نجات داد. شمشير على بدون شك به اسلام خدمت كرد.... در شرايطى كه شمشير دشمن آمده بود، ريشه اسلام را بكند.» 

(محمد عابدى)

------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1 ـ تاريخ خميس، ج 1، ص 263.

2 ـ رياحين الشريعه، ج 2، ص 202.

3 ـ اعلام النبلا، ج 2، ص 111. اسد الغابة، ج 3، ص21.

4 ـ استيعاب، ج 4، ص 1817.

5 ـ درباره سال ازدواج تاريخ خميس، ج 1، ص 264. سيره حلبى، ج 1، ص 40، مشهور 40 سالگى است.

6 ـ الفصول المهمه، ص 29.

7 ـ كفاية الطالب، ص 206.

8 ـ اميرالمؤمنين در عهد پيامبر، صادق صدر، ص 59.

9 ـ فروغ ولايت، ص 17، به نقل از كشف الغمه، ج 1، ص 90.

10 ـ نهج البلاغه عبده، ج 2، ص 182، خطبه قاصعه.

11 ـ نهج البلاغه عبده، ج 2، ص 182.

12 ـ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 13، ص 208.

13 ـ مستدرك حاكم، ج 3، ص 136ـ ج 3 الغدير، ص 191 تا 213 را بخوانيد.

14 ـ تاريخ طبرى، ج 2، ص 213.

15 ـ اميرالمؤمنين در عهد پيامبر، محمد صادق صدر، ترجمه دكتر سيد جمال موسوى، ص 89، نقل از سيره سيد احمد زينى بن دحلال، ص 104.

16 ـ نهج البلاغه، خطبه قاصعه.

17 ـ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 13، ص 197.

18 ـ تاريخ طبرى، ج 2، ص 208.

19 ـ مستدرك حاكم، ج 3، ص 185؛ سبط جوزى، در تذكرة الخواص، ص 170؛ استيعاب، ج 14، ص 111.

20 ـ سيره ابن هشام، ج 2، ص 103، 353، 354.

21 ـ همان، ج 2، ص 103.

22 ـ رياحين الشريعه، ج 2، ص 209، نقل از بحارالانوار، ج 6.

23 ـ اعلام النبلا، ج 2، ص 111، تاريخ طبرى، ج 11، ص 593.

24 ـ نهاية الارب، ج 18، ص 171.

25 ـ استيعاب، ج 4، ص 1882؛ مقاتل الطالبين، ص 130.

26 ـ من لايحضره الفقيه، ج 2، ص 596.

27 ـ كشف الغمه، ج 2، ص 131؛ بحار الانوار، ج 16، ص 18.

28 ـ بحار، ج 19، ص 63.

29 ـ سيرى در سيره نبوى، صص 248 ـ 245.

 

#وب_سایت_تخصصی_حضرت_خدیجه
#ام_المومنین
#اول_بانوی_مسلمان
#ond[i]