حضرت خديجة كبري (علیه السلام)، از جمله انسانهائي در تاريخ بشريت به شمار مي آيد، كه مظلومانه زيستند، مظلومانه در گذشتند و هنوز از پس گذار قرون و اعصار ناشناخته باقي مانده اند. همدم شبهاي تاريك محمد (صلوات الله علیه و آله)، بدون شك تأثيري عظيم بر رشد يافتن نهال مقدس اسلام داشته است.

خديجه (علیه السلام) در سخت ترين و طاقت فرساترين شرايط رسوال الله را تنها نگذاشت و پابه پاي او در برابر تمام دنياي كفر ايستاد و در نهايت از نثار جان خويش هم دريغ ننمود.
براي خديجه (علیه السلام) همين افتخار بس كه نخستين زن ايمان آورنده به اسلام بود و فرزندان و نوادگان او ستاره هاي درخشان آسمان آزادگي گشتند.
ضمن عرض تسليت به مناسبت 10 رمضان سالروز درگذشت شهادت گونة آن بانوي فداكار، مقالاتي در مورد وجوه گوناگون حيات حضرت خديجه (علیه السلام) تقديم ميگردد. اميد است كه با تدبر در زندگاني بزرگان دين و اسوههاي حقيقت و عشق به سوي فردائي بهتر رهنمون شويم.

در يك نگاه
نام: خديجه.
القاب: مباركه، طاهره، كبري، غرا (شامخ و ارجمند)
كنيه: ام هند، ام المؤمنين، ام الزهرا (سلام الله علیها)
پدر و مادر: خويلد بن اسد، فاطمه بنت زائده
وقت و محل تولد: 55 سال قبل از بعثت، در مكة معظمه
زمان ازدواج با پيامبر: دهم ربيع الاول، پانزده سال پيش از بعثت، 25 سال پس از عام الفيل
وقت و محل رحلت: دهم ماه رمضان سال دهم بعثت در مكه (به دليل شدت رنج و تعب در شعب ابي طالب به طور شهادت گونه جان به جان آفرين تسليم كرد)
طول عمر شريف: حدود 65 سال
مرقد شريف: قبرستان معلي در دامنة كوه حجون، شمال مكه معظمه
مدت زندگي با پيامبر: 25 سال
فرزندان از محمد: قاسم، عبدالله، رقيه، زينب، ام كلثوم و فاطمةالزهرا(سلام الله علیها)
 

در لغت نامة دهخدا ذيل عنوان خديجه، آمده است كه نامي از نامهاي زنان و مونث خديج است.

براي اين واژه هم توضيح داده است كه به معاني بچة انداختة ناقه پيش از اتمام مدت حمل و نيز «كودك» آمده است.

لذا عنوان «خديجه» و نام مبارك آن حضرت وجه تسميه خامي ندارد و در نهايت آن را ميتوان نامي دانست كه در ميان اعراب مشهور بوده است و فرزندان دختر خود را به اين نام، ميخواندهاند. اما وي القاب گوناگوني نيز داشته است از جمله:
مباركه كه مقتبس از انجيل است كه وي را بانوي مباركه و همدم مريم ياد ميكند: در آنجا كه خطاب به حضرت عيسي (علیه السلام) ميگويد: در نسل او از مباركه است كه همشوي و همدم مادرت مريم(علیه السلام) در بهشت ميباشد.

صفت ديگر او كه در جاهليت به وي اعطاء گرديد، طاهره بود زيرا در آن عصر وجود زن پاكدامن بسيار نادر بود و زنان جاهليت به انواع انحرافات اخلاقي آلوده بودند، لذا آن حضرت به خاطر قداست و پاكي به اين عنوان ملقب گرديد. اما كبري هم لقبي بود كه رسول الله (صلوات الله علیه و آله) پس از ازدواج با خديجه به وي اهداء نمود. اين عنوان نيز به دليل برتري وي بر زنان عصر او و بي نظيري در ارزشهاي انساني اعطا گرديد. غرا به معني شامخ و ارجمند هم لقبي است كه حضرت قائم (عج) در دعاي ندبه به وي اعطا كرده است.

ولادت و خاندان خديجه (علیه السلام)
در سرزمين عربستان و در ظلمات جهل و جاهليت و در جائي كه تا چشم كار ميكرد ستم و ناپاكي و كينه توزي به چشم ميخورد 55 سال پيش از بعثت پيامبر، خديجه (علیه السلام) از پدر و مادري پاك به نام خويلد و فاطمه پا به عرصة وجود نهاد. خانوادة خديجة كبري (علیه السلام) از اصيل اين خاندانهاي عرب بود كه به هميت، غيرت و نيز حقيقت جوئي شهره بودند.

سلسلة نسب حضرت خديجه (علیه السلام) از ناحية پدر چنين بود، خديجه دختر خويلد بن اسد بن عبدالعزي بن كلاب بن مره بن كعب بن لؤي بن فهر بن غالب بن فهر بن مالك بن نضر بن كنانه است.

در مورد پدر وي در كتب گوناگون حكايتهائي نقل شده است. از جمله ميگويند: خويلد پدر حضرت خديجه (علیه السلام) در عصر خود از شخصيتها به شمار ميآمد، و به عنوان سلحشور و دلير شمرده ميشد. از نشانه هاي شجاعت او اين كه به هنگام لشگر كشي شاه قدرتمند يمن به مكه، كه قصد داشت پس از تصرف اين شهر حجرالاسود را به كشور خود ببرد، خويلد در برابر وي ايستادگي فراوان نمود. اين كار كه با پشتيباني مردم مكه مواجه شد سبب گرديد، شاه يمن از تصميم خود منصرف شود.

اين فداكاري در آن هنگام زبانزد مردم شد، و مردم زبان به زبان از وصف شجاعت خويلد سخن ميگفتند و او را در اين مورد ميستودند.

از ديگر افراد مشهور خاندان خديجه كبري ميتوان به ورقة بن نوفل بن اسد پسر عموي ايشان اشاره كرد. ورقة در عصر جاهليت و در شرايطي كه اكثريت قابل توجهي از مردم جزيرةالعرب مشرك بودند با مطالعه در دين مسيحيت به اين آئين توحيدي گرايش يافت.

ورقه به سبب اطلاعات زيادي كه از اديان گوناگون داشت و همواره سخنان حكيمانهاي بر لبان جاري ميساخت بسيار مورد احترام بود.
جنبة ديگر شهرت او نقشي است كه در ازدواج رسول الله با خديجه كبري (علیه السلام) داشته است كه اين بحث را در سطور بعدي پي خواهيم گرفت. از ديگر بستگان مشهور حضرت خديجه، اسد بن عبدالعزي جد پدري خديجه (علیه السلام) بوده است.

وي بيست سال قبل از بعثت در جمعي شركت كرده بود كه با هدف حفظ امنيت مكه، رسيدگي به حقوق مظلومان و جلوگيري از ستم با هم پيمان بستند. اين جمع را حلف الفضول ناميدند كه اين موضوع به علت شركت افرادي با نامهاي: فضل بن فضاله، فضل بن وداعه، و فضيل بن حارث بود.

پيامبر اكرم نيز كه در آن هنگام بيست سال داشت، به اين پيمان پيوست اين همان پيماني است كه حضرت ميفرمود:
«لقد شهدت حلفاً ما احب ان لي به حمر النعم؛
در پيماني شركت كردم كه حاضر نيستم آن را بشكنم و در عوض شتران سرخ موي حجازي ] گرانبهاترين نعمتها [ را به من بدهند.»

نكتة ديگري كه ميتوان در اين مورد اشاره كرد اشتراك در اجداد ميان رسول الله و حضرت خديجه(علیه السلام) است. سلسلة انساب رسول خدا (صلوات الله علیه و آله) محمدبن عبدالله بن عبدالمطلب بن هاشم بن عبد مناف بن قصي...است كه بانگاه به سلسلة انساب خديجه (علیه السلام) ميفهميم كه از قصي بن كلاب به پيشتر هر دو يكي هستند. لذا عبد مناف و عبدالعزي با هم برادر بوده اند.

لذا رسول خدا (صلوات الله علیه و آله) و خديجه كبري (علیه السلام) به اين اعتبار، نوه عموي يكديگر ميباشند. نام مادر حضرت خديجه هم فاطمه بنت زائده بن اصم بن الهوم بن رواقة بن حجر بن عبد معيص بن عامر بن لوي بن غالب بن مهزبن مالك است كه ايشان نيز از سوي با پيامبر اكرم (صلوات الله علیه و آله) و ديگر هاشميهاي قريش از يك نسل ميباشند.

خديجه قبل از محمد(صلوات الله علیه و آله)

اگر چه از دوران كودكي و نوجواني آن حضرت اطلاع دقيق و مستندي در دست نيست اما با توجه به رسوم بزرگان عرب، او از زندگي بسيار خوب و تربيت بسيار مناسبي برخوردار بوده است. پيشتر گفتيم كه خاندان خديجه همگي از دانشمندان و متفكران مكه به شمار ميرفتند و پدر وي نيز فردي مورد احترام و برجسته بوده است. لذا حضور وي در يك چنين خانوادهاي سبب شد خوي بزرگ منشي و نيك سيرتي در وي پديدار گردد.

خديجه در دوران جواني و پيش از محمد به نقل اهل تسنن (1)دوبار ازدواج نمود. نخستين ازدواج او با «ابي هاله رزاره بن نباش اسيدي» بود. هر چند برخي منابع نام او را نباش بن زراره نقل نمودهاند. در مورد شغل وي گفته اند كه او بازرگان بوده است. ازدواج با زرارة براي خديجه 2 فرزند بر جاي نهاد. يكي هاله و ديگري هند.

هندبن ابي هاله كه يكي از پسران خديجه و برادر مادري حضرت زهرا(علیه السلام) به شمار ميرود از مسلمانان شجاع و برومند بود و در راه پيشبرد اسلام فداكاريهاي بسيار كرد. چرا كه او تربيت شده پيامبر(صلوات الله علیه و آله) بود به عنوان نمونه:
1ـ هند در شب هجرت رسول خدا از مكه به مدينه آن حضرت را تا جلو غار ثور همراهي كرد، در آنجا پيامبر (صلوات الله علیه و آله) به او دستور داد به مكه باز گردد. وي به مكه بازگشت، و شب بعد به همراه علي (علیه السلام) مخفيانه براي ديدار پيامبر(صلوات الله علیه و آله) به غار رفتند، پيامبر(صلوات الله علیه و آله) به آنها فرمود: دو شتر براي ما خريداري كنيد، و براي حركت به سوي مدينه آماده سازيد.

2ـ هند در جنگهاي بدر واحد در ركاب رسول خدا (صلوات الله علیه و آله) با دشمنان ميجنگيد و فداكاريها نمود.
3ـ پس از رسول خدا (صلوات الله علیه و آله) هندابي ابي هاله از ياران علي (علیه السلام) بود، تا اين كه در جنگ جمل، در ركاب امير مؤمنان علي (علیه السلام) به شهادت رسيد.

وي همچنين بسيار خوش بيان بود و زباني شيوا و گويا داشت، تا آنجا كه امام حسن (علیه السلام) ميگويد: «به دائيم هند گفتم: ويژگيهاي چهره نوراني رسول خدا را برايم بيان كن» و او در پاسخ آن امام همام حضرت محمد (صلوات الله علیه و آله) را با بهترين واژهها و كلام توصيف كرد.
با در گذشت زرارة خديجه (علیه السلام) با عتيق بن عائذ فحزومي پيوند زناشوئي بست. وي مردي بسيار با مكنت بود و برخي گفتهاند بيش از صد هزار شتر داشته است كه آنها را به كار تجارت ميبرده است. از عتيق نيز خديجه دختري به نام «هنده» داشت.

هنده پس از ظهور اسلام از اولين زناني بود كه به دين اسلام گرويد، و به عنوان يكي از صحابيهاي بزرگ و با اخلاص پيامبر (صلوات الله علیه و آله) به شمار ميآمد. با در گذشت عتيق خديجه وارث ثروتي بسيار عظيم گشت. بعد از عتيق با آن كه خديجه خواستگاران بسياري داشت و در اوج جواني و زيبائي به سر ميبرد از مردان كناره گرفت.

خديجه با هوش و ذكاوت فراوان و از سوئي تجربة فراواني كه داشت سرماية خود را در راه تجارت نهاد. وي بر اثر تدبير و سعي و كوشش در تجارت و امور اقتصادي، از ثروتمندان بي نظير عصر خود بود. او در راه تحقق آرمانهاي اسلام، همة ثروت خود را انفاق كرد. مكنت خديجه تا آنجا براي پيشبرد اسلام، مفيد و مهم بود كه پيامبر (صلوات الله علیه و آله) فرمود:
«هيچ ثروتي هرگز مرا آن سود نبخشيد كه ثروت خديجه(علیه السلام) به من سود بخشيد»(10)

محدثان و تاريخ نويسان عوامل ثروت فراوان خديجه (علیه السلام) را چنين تعيين كرده اند:
تبحر وي در تجارت كه موجب شد ثروت كلاني كه از همسران سابقش به ميراث برده بودراكد نماند. بدين ترتيب كه با تدبير ويژه، ثروت خود را به ثروتمندان سرشناس به عنوان مضاربه ميداد، و از سوي ديگر بردگان فراواني داشت كه به دليل خوي و رفتار خوش خديجه از اموال او به دقت فراوان مراقبت مينمودند و در حركت كاروان ها نقش كارآمدي داشتند. لذا روز به روز ثروت خديجه افزايش مييافت و كاروانهاي تجاري او به سوي يمن، مصر، شام، طائف، عراق، بحرين، عمان، حبشه، فلسطين و... حركت مينمود.

تاريخ نويسان مظاهر ثروت خديجه (علیه السلام) را در سه مورد ذيل خلاصه كرده اند:

1ـ هشتاد هزار شتر، كه اموال تجارتي او را به اكناف و بلاد ميبردند.
2ـ بارگاهي از حرير سبز با طنابهاي ابريشم بر بام خانة با شكوهش بر افراشته بود، و در آنجا از رفت و آمدكنندگان از زن و مرد، پذيرائي ميشد، و از اين طريق مستمندان و فرودستان گرسنه نميماندند.
3ـ چهار صد غلام و كنيز، امور زندگي او را رسيدگي و سرپرستي ميكردند و اين دستگاه عظيم را اداره مينمودند.
به گفتة منابع تاريخي ثروتمندان آن عصر مانند: ابوجهل، عقبة بن ابي معيط، صلت بن ابي يهاب، و ابوسفيان در مقايسه با خديجه (علیه السلام) فقيري بيش نبودند.
در روايت ديگري آمده است: خديجه (علیه السلام) خانة آن چنان و سيعي داشت كه همة مردم مكه در آن جاي ميگرفتند، و در بالاي آن خانه بارگاه آبي رنگ بود، و در سطح ديوارهاي آن، عكسهاي خورشيد، ماه و ستارگان را كشيده بودند، و اين بارگاه با طنابهاي ابريشم با ميخهاي فولاد، بسته شده بود و شكوه خاصي داشت.

عليرضا قاسمي

(1) اقوال شیعه و همچنین اقوال مستند از اهل تسنن در سایت موجود است که حضرت خدیجه سلام الله علیها قبل از پیامبر هیچ ازدواج دیگرین نداشت.

#ارحام_مطهره_شامخه

#وب_سایت_تخصصی_حضرت_خدیجه
#ام_المومنین